عبادت خانہ (پنجابی کہانی) (Ibadat Khana Story in Punjabi Shahmukhi)

 

عبادت خانہ

از

ٹیپو سلمان مخدوم

 

1581

فتح پور سیکری

 

اکبر دی پرتگالی ووہٹی ماریا اوہدی گودی وچ بیٹھی چہلاں پئی کردی سی۔ اکبر دا جی نہیں سی کررہیا اوہنوں چھڈ کے جان دا پر جانا وی ضروری سی، عبادت خانے وچ سارے عالم اوہنوں اُڈیکدے پئے سن۔

"بس کر جان، مینوں ہُن جان دے۔ اج رات میں عبادت خانے وچ لنگھانی اے۔" مغل شہنشاہ اکبر نے پیار نال ماریا دی لچکیلی تے ملائم ننگی وکھی تے ہتھ رکھ کے اوہنوں اک پاسے کرن دی کوشش کیتی۔

ماریا اوہنوں ہور چمبڑ کے بہہ گئی تے آپنے رسیلے بلھ بادشاہ دی موٹی جاندار دھون اتے رکھ دتے۔ اکبر نوں جاپیا کسے نے ملائی دا پیڑا اوہدی دھون تے رکھ دتا ہووے۔

"نہیں شہنشاہ، اج میں تہانوں نہیں جان دینا۔ اج میرا بدن اگ تے پیا سڑدا اے۔ اج میں تہاڈے شاہی ساگر توں آپنی اگ بھجاواں گی۔"

اکبر نوں ہاسا آ گیا۔ ایہو جئیاں خرمستیاں کوئی یورپین سوانی ہی کر سکدی سی۔

"اج نہیں میری جان، اج کم اے۔ کل توں میری ملکہ ہوویں گی تے میں تیرا غلام۔ جو آکھیں گی میں کراں گا۔ ہن مینوں جان دے۔"

پر ماریا دا جن اج قابو توں باہر سی۔ کنے چر پچھوں تے اکبر اوہدے محل وچ سون آیا سی۔

"نہیں بادشاہ۔ اج تے میں تہانوں آپنے بھیتر لکاں کے رکھاں گی۔ اج تہانوں میرے کولوں کوئی نہیں چھڈا سکدا۔ جے تسی اج مینوں چھڈ کے ٹر گئے تے میں آپنے نوں پھائے لا لواں گی۔"

ماریا رون ہاکی ہو گئی۔

اندروں اکبر دا وی جی نہیں سی کر رہیا اوہنوں چھڈ کے جان دا، پر کیہ ہو سکدا سی۔ سارے عالم بیٹھے اوہنوں اڈیک رہے سن۔

"اج دی معافی دے دے میری سوہنی ملکہ، میں مجبور آں۔ بادشاہی کوئی سوکھا کم نہیں۔"

"جے شہنشاہ اک رات وی آپنی مرضی نال آپنی ملکہ نوں پیار نہیں کر سکدا تے کیہ فیدا ایسی شہنشاہی دا۔ چلہے وچ جائے ایسی بادشاہی۔"

اکبر نوں فیر ہاسا آ گیا۔ اونج کہندی تے ٹھیک سی۔ اکبر وی اج ملکہ دیاں اّبھریاں چھاتیاں تے بھریاں راناں لئی ندیدا پیا ہوندا سی تے ملکہ وی اٹھکیلیاں پئی کردی سی۔ کنے چر پچھوں تے ماریا نال سنجوگ دی واری آئی سی۔

"ملکہ، کل ساری رات میں تیرے نال ای رہواں گا، وعدہ۔ اج مینوں جان دے۔"

اکبر نے بے دلی نال آخری کوشش کیتی، پر اج ملکہ نہیں سی مندی۔ اج اوہنے بادشاہ دے رس توں آپنی تریہہ بھجان دی ٹھان لئی سی۔

شکار دا رسیا، ہاتھیاں نال ہتھی گھول پان دا شوقین اکبر اجے چالھیاں دا نہیں سی ہویا.

 

 

لندن

وزیرِ اعظم ولیئم سَیسِل لندن دے وائٹ ہال  محل دے ٹھنڈے تے ہنیرے لانگھے نوں ٹپدا دربار وچ ہوئے فیصلیاں بارے سوچدا پیا سی۔ ملکہ نے ضرور اوہنوں سلطنتِ عثمانیہ نال تجارت بارے مشورہ کرن لئی بلایا ہونا۔ لانگھے وچ موٹے موٹے ہندوستانی، ایرانی تے ترک قالین وچھے سن، فیر وی ٹھنڈ اوہدیاں وکھیاں وچ وڑدی جاندی سی۔

"ملکہ نے ترکی نال تجارت لئی کمپنی بہادر تے بنا دتی اے، ہن مشورہ کیہ کرنا اے۔"

سیسل نے کھج کے سوچیا۔

لانگھے دی چھت اُچی سی تے کندھاں چھت تیکر لکڑ دیاں پلائیاں نال چھتّیان ہوئیاں سن۔ کندھاں اُتّے تھاں تھاں تصویراں لگیاں سن تے ہر چار قدم پچھوں یاں کوئی میز پئی سی یاں مجسمہ۔ اوہ دھیان رکھدا لک نال بجھی تلوار دی میان کسے شَے نوں وج نہ جاووے۔ باہر فیر برفباری شروع ہو چلّی سی، سو اوہدے چمڑے دے جُتّے بھجّے پئے سن۔ اوہدی چٹّی داڑھی ٹھوڈی تے کنّاں تیکر آندے چِٹّے کالر وچّوں باہر سی۔ لانگھے توں باہر کھلوتے دربان پچھوں ایہہ دُوجا دربا ن دِسیا سی جیہڑا ملکہ دے کمرے باہر کھلوتا سی۔ دربان نے وزیرِ اعظم نوں جُھک کے سلام کیتا تے کُجھ پُچھّے دسّے بِنا ای بُوہے دا اِک پلّہ ادّھا کھول کے اواز لائی۔

"وزیرِ اعظم ولیئم سَیسِل آئے نیں۔"

اندروں خادمہ دی اواز آئی۔

"آن دیو۔"

دربان نے بوہے دے پلّے نوں دھکا ماریا۔ لکڑ دا لمّا چوڑا تے بھاری پلّہ پونا کُو کھل گیا۔ سیسل نے آپنا چوڑا گوڑھا ہرا ریشمی فراک تے اُتے پایا گرم کلیجی رنگ دا گرم چوغہ سمیٹیا تے اندر وڑ گیا۔

وڈّا کمرہ  وی قالیناں تے لکڑ دیاں پلائیاں نال ڈھکیا سی۔ اک پاسے ملکہ دا پلنگ لگیا سی تے دوجے پاسے اک میز تے کرسی پئی سی۔ سامنے آتش دان وچ بھڑکدی اگ اگّے پئی کرسی تے ملکہ الزبتھ اوّل بیٹھی سی تے نال اک خادمہ کھلوتی سی۔ اگ ویکھ کے چٹّے تنگ پاجامے وچ ٹھردیاں سیسل دیاں پِنّیاں ہور وی ٹھر گئیاں۔

لمّے لمّے ڈگ بھردا سیسل اگ دے بالکل نیڑے ٹُر گیا۔ فیر اوہنوں احساس ہویا کہ ایتھوں ملکہ نوں جھک کے سلام کرنا اوکھا ہو جانا۔ اوہ دو قدم پچھے ہویا، جُھک کے سلام کیتا فیر اک قدم اگے آکے اک گوڈا تھلّے ٹِکا کے بہہ گیا۔

ملکہ نے آپنا سجّا ہتھ اگّے کیتا جیہنوں چمن لئی سیسل نے پڑھ لیا۔ ملکہ نے سیسل دیاں انگلاں گھٹ کے پھڑ لئیاں۔ سیسل اوتھے ای جم گیا تے اوہنے آپنی مسکان مشکل نال دب لئی۔ کنواری ملکہ دیاں دھڑکناں تیز سن۔ ایس عمرے وی سیسل جہے پرشکوہ مرد ویکھ کے ملکہ دا دل پسیج جاندا سی۔ دربار وچ ملکہ دیاں انج دیاں خرمستیاں مشہور سن، پر سب نوں پتہ سی ملکہ انج دیاں شرارتاں نریاں آپنا دل پشوری کرن لئی کردی سی۔ ایس توں اگے کجھ نہیں سی۔ خادمہ دی موجودگی وچ ایہہ حرکت کوئی پیغام نہیں، نری شرارت سی۔ ملکہ شرارت نال مسکاندی رہی۔ دو کو منٹ ہتھ گھٹ کے ملکہ نے پکڑ ڈھلی کر دتی۔ کنوارہ شاہی ہتھ چُم کے سیسل فیر کھلو گیا۔

ملکہ نے خادمہ نوں میز والی کرسی لیان دا آکھیا۔ کرسی آ گئی تے خادمہ نوں باہر جان دا کہہ کے ملکہ نے سیسل نوں بہن دا اشارہ کیتا۔ کرسی اگ توں ذرا دُور سی تے سیسل اجے وی ٹھردا پیا سی۔ اوہنے کرسی چُک کے اگ دے نیڑے کیتی تے ملکہ سامنے بہہ گیا۔

"جی ملکہ، تُسی سلطنتِ عثمانیہ نال تجارت بارے مشورہ کرنا جے؟"

"نہیں سیسل، اوہ تے میں "ترکی کمپنی" دا چارٹر دستخط کردتا اے۔ ہُن تجارت شروع ہوئے گی تے ویکھنے آں کیہ ہوندا اے۔"

"چنگا ای ہووے گا ملکہ، بحرِ ہند تے بحرِ روم وچ ہسپانوی تے پرتگیزی بحری جہازاں توں عثمانی خلیفہ وی پریشان اے تے اسیں وی۔ ہندوستان توں یورپ وچ ساری تجارت تے ایہی مَل ماری بیٹھے نیں۔"

"تیرے خدشات جائز نیں سیسل۔ ایہہ دوویں پہلاں ای بحرِ روم تے یورپ دے زمینی رستیاں تے مل مار کے عثمانی تجارت نوں سٹ پئے لاندے سن۔ ہن جدوں دا واسکو ڈی گاما نے بحرِ ہند دا سمندری رستہ وی لبھ لیا اے، گل ہور ودھ گئی اے۔ پرتگالی ہن ہندوستان دی گوا دی بندرگاہ تے جا بیٹھے نیں جیہدی وجہ توں عثمانی تجارت ہور گھٹدی جاندی اے۔ ایس لئی ترکی ساڈا ساتھ ضرور دوے گا۔"

"جی ملکہ، اجے تیکر تے خلیفہ مینوں سیانا ای لگدا اے۔"

"ہاں،"

ملکہ نے سیسل توں وی ودھ پھُلیا آپنا کاسنی پھُولدار فراک ذرا ٹھیک کردیاں کہیا، 

"سیانا ای لگدا اے، پر میں خلیفہ توں ودھ اوہدی ملکہ تے بھروسہ کیتے بیٹھی آں۔"

"جی ملکہ، صفیہ سلطان یورپی وی اے، سیانی وی تے اوہدا اثر رسوخ وی دربار وچ بہتا اے۔"

ایہہ ساریاں گلّاں اوہ "ترکی کمپنی" نوں چارٹر دین دے فیصلے دوران کئی واری کر چکے سن تے ہن سیسل فیر اوہی گلاں کردا کھِجدا جاندا سی۔

"ملکہ ہُن تُسی کیہڑے مدعے تے گل کرنی جے۔"

ملکہ کُجھ چِر چُپ رہی۔ اگّ دی پیلی روشنی اوہدے بہت ای چِٹّے مُنہ نُوں پیلا پئی کردی سی۔ سیسل سمجھ گیا کہ ملکہ دے دماغ وچ کجھ وڈا چلدا پیا اے۔ اوہنے دماغ نوں ذرا کُو  ہور حاضر کیتا تے اُڈیکن لگّا ویکھو، ہُن کیہڑا نواں شگُوفہ چھڈدی اے ملکہ۔

"میں چاہنی آں تُوں کسے سیانے بندے نوں ہندوستان بھیجیں۔"

گل سیسل دے پلے پئی نہ۔

ایہہ کیہ پئی کہندی اے؟ پر اوہ بولیا کُجھ نہ۔

"میں چاہنی آں کوئی بھیس بدل کے ہندوستان جاوے، مغل شہنشاہ اکبر نوں ملے تے اوہنوں منائے کہ اوہ پُرتگالیاں نوں آپنے ملک وچوں کڈھے۔"

سیسل ہن وی چپ رہیا، پر اوہدا دماغ بھنبیری وانگ چلن لگ پیا سی۔ ملکہ ٹھیک پئی سوچدی سی۔ اکبر اک کھلے دماغ دا بادشاہ سی جد کہ پرتگالی کٹڑ یسوعی کیتھولک سن۔ ایس گل تے اکبر نوں اوہناں دے خلاف کیتا جا سکدا سی۔ 

پرتگالی ہندوستان وچ گوا دی بندرگاہ تے کالونی بنا کہ من مانی کردے سن۔ جہاز رانی وچ مغلاں توں برتری باجھوں بحر عرب دی تجارت تے وی اوہناں دا قبضہ سی۔ جے ہندوستان تے یورپ وچکار تجارت انگریزاں دے ہتھ آ جاوے تے اوہ اکبر نوں چوکھا ٹیکس دین گے جس وچ اکبر دا فیدا ای فیدا اے، اوہ انگریزاں نال رل سکدا سی۔ ایس ویلے عثمانیاں دے تعلقات نہ مغلاں نال چنگے سن نہ پرتگالیاں نال۔ جے ہندوستانی تجارت ساڈے ہتھ آ جاوے تے اسیں ہندوستان تے سلطنت عثمانیہ وچکار وی تجارت دا پل بن سکدے آں۔ ایہہ تناں ملکاں لئی فیدا ہووے گا۔

"ملکہ عالیہ، تُسی واقعی زبردست گل سوچی اے۔"

سیسل نے دلوں ملکہ دی تعریف کیتی۔

"ملکہ عالیہ، میرے ذہن وچ اک منڈا اے، فرانسیس بیکن۔ نوجوان فلسفی اے۔ منڈا پڑھیا لکھیا وی اے تے سیانا وی۔ اوہنوں بھیجیا جا سکدا اے'"

"ایہہ فلسفیاں دا کم نہیں سیسل، کسے شاطر سفارتکار نوں گھل۔"

سیسل مسکایا۔

"ملکہ، شاطر سفارتکار میں اوہدے ترجمہ کار دے طور تے گھلاں گا۔ بادشاہ فلسفے دا شوقین اے تے عالماں دیاں بحثاں کرواندا اے، فلسفی منڈے راہیں اوس تیکر اپڑنا سوکھا رہوے گا۔"

 

 

 

 

قُسطنطُنیہ

بندرگاہ

"سنہری سِنگ" بندرگاہ اک پینٹنگ دسدی سی۔ رنگین، وسیع تے شاندار۔ رش لگا سی۔ چھوٹے وڈے کئی جہاز آجا رہے سن۔ انگریز کمپنی دے جہاز نے لنگر پایا تے اوہ وڈے جہازاں وچ سی، فیر وی برکلے اینے جہاز، اینیاں نسلاں دے لوکی تے اینی ریل پیل ویکھ کے دنگ رہ گیا۔ وڈی گل نہیں سی کہ اوہ کشتی تے بہن توں پہلاں چنگی طرح فیر تیار ہویا سی تے آپنے تمغے پُونج کے کنگھی پٹی ہو کے بندرگاہ جان لئی کشتی تے بیٹھیا سی۔

رسّی دی پوڑی تے پیر رکھدے ای اوہنوں نگھی دُھپ دا احساس ہویا۔ اوہنے اسمان ول وکھیا، اینا نکھریا نیلا رنگ اوہنے برطانیہ وچ کدی نہیں سی ویکھیا۔ اج اوہنوں سمجھ آئی کہ اسمانی نیلا رنگ کیہ ہوندا اے۔ دُوجا پیر پوڑی تے رکھیا تے سر تے سمندری پکھیرو کیں کیں کردے اُڈدے جاپے۔ اک عجیب طرح دی بھرپور زندگی دا احساس اوہدے روم روم وچ رس مِس گیا۔

نِکّی جیہی کشتی ڈولدی ڈولدی بندرگاہ ول نوں تیرن لگّی تے اک لشکارہ اوہدیاں اکھیاں وچ پیا۔ گھُوڑے نیلے پانی وچ سورج دیاں کرناں جیویں کھیڈدیاں پئیاں سن۔ اک جہاز کولوں لنگھے تے دسیا بئی رومانیہ دے تاجر حبشی غلاماں کولو ں شیشے دے سامان دیاں پیٹیاں کشتیاں وچ لوا رہے سن۔ نال دے اک جہاز وچ مصری تاجر  آپنے غلاماں کولوں کشتی توں لیڑیاں دے تھان جہاز وچ لدواندے پئے سن۔ جہازاں، کشتیاں تے لنگراں کولوں بچدے بچاندے کشتی بندرگاہ ول تردی رہی۔

بندرگاہ تے لہہ کے برکلے نوں سمجھ نہیں سی آ رہی کہ کیہ کرے۔ دنیا دی ہر نسل دا بندہ اوتھے موجود سی تے تجارتی سامان دیاں ہزارہا پیٹیاں ہر پاسے کھلریاں پئیاں سن۔ اینے وچ اک ترکی سپاہی نے تاڑ لیا کہ اوہ ایتھے پہلی وار آیا اے۔ سپاہی نے برکلے نوں پچھے آن دا اشارہ کیتا تے شہر ول نوں ٹُر پیا۔ برکلے تے اوہدے دو افسر سپاہی پچھے ٹر پئے۔ اُچّی ٹوپی، لما کوٹ تے پاجامے اُتّے پِنیاں تیکر دے جُتّے پائے اوہنوں راہ وچ کئی ہور وی ترک سپاہی تے افسر دسے۔ شکل توں پہلاں نسل آپنے لیڑیاں توں سیانی جاندی سی۔ یورپیاں دے لمے کوٹ، مسلماناں دے چوغے تے ہندی تے ایرانی تاجراں دے کرتے دھوتیاں تے شلواراں، رنگ دِسّن توں پہلاں ای اوہناں دی نسل دس دیندیاں۔

برکلے نے دو تن واری نال لیان والے سپاہی نال گل کرن دی کوشش کیتی پر اوہ سنی ان سنی کردا رہیا۔ اوہدے اک افسر بلیک نوں فارسی آندی سی، اوہنے وی کوشش کیتی پر کجھ نہ بنیا۔ برکلے نوں وی اندازہ سی کہ عوامی زبان ترکی سی تے فارسی عام لوکی نہیں سمجھدے ہونے، فیر وی اوہنے کوشش بار بار کیتی۔ قسمت ازمان وچ حرج کیہ سی۔

بندیاں نوں موڈھے ماردے تے گھوڑے چھکڑیاں توں بچدے بچاندے اوہ وڈی محراباں والی اک عمارت وچ جا وڑے۔ پوڑیاں چڑھ کےاگے وڈا سارا ورانڈا سی جیہدے سرے تے محراب دی شکل دا اک دیو قامت بوہا سی۔ دو دربان بوہے تے ہشیار کھلوتے سن۔ اندر وڑے تے دو ہور دربان لانگھے وچ کھلوتے سن۔ اگے اک ہور بوہے دے اگے فیر دو دربان کھلوتے سن۔ ایہناں نے ڈک لیا۔ سپاہی نے اوہناں نال کجھ گِٹ مِٹ  کیتی تے اک دربان اندر وڑ گیا۔

 تھوڑے چر پچھوں دربان نے نال لیان والے سپاہی نوں اندر سد لیا۔ تنے انگریز درباناں کول کلے رہ گئے۔ بہن دی کوئی تھاں نہیں سی ہیگی، اوہ کھلوتے رہے۔ ادھے گھینٹے بعد دربان نے بوہے وچوں منہ کڈھ کے تناں نوں غور نال ویکھیا تے برکلے دے چمکیلے تمغیاں توں گویڑ لائی کہ اوہی تناں وچوں افسر اے۔ برکلے نوں اندر آن دا اشارہ ہویا۔ برکلے نے آپنے افسراں نوں وی نال آن دا اشارہ کیتا پر دربان نے ڈک لیا۔ فارسی فارسی، برکلے نے آپنے فارسی والے افسر دے موڈھے تے ہتھ رکھ کے کہیا۔ دربان نے اک منٹ سوچیا فیر گل سمجھ کے تناں نوں جان دتا۔

ایہہ اک بہت وڈا کمرہ سی۔ اچی چھت کمرے نوں ہور وی وڈا کردی پئی سی۔ وڈیاں وڈیاں باریاں چھت تیکر جاندیاں سن جستوں کمرہ خوب روشن سی۔ لکڑ دے فرش تے ٹردے انگریزی جتیاں دیاں اڈیاں ٹھک ٹھک وجدیاں برکلے نوں نروس کردیاں سن۔ اک کندھ نال نیلے تے ہرے رنگ دا ایرانی قالین وچھیا سی۔ قالین تے لتاں بنا دا اک میز پیا سی جیہدے پچھے بھاری چوغہ تے وڈی پگ بنھے اک ترک بیٹھیا سی۔ اوہدے سامنے دو ترک افسر ہتھ بنھی با ادب بیٹھے سن۔ چار چھوٹے افسر اک سیڈ تے کھلوتے سن۔

دربان نے کھلوتے افسراں ول اشارہ کیتا کہ اوتھے جا کے کھلو جاؤ۔ چوغے والے نے اوہناں ول ویکھیا تے برکلے نے ہتھ ہک تے رکھ کے اچی جیہی کہیا "سالام،"

چوغے والے نے سر ہلا کہ سلام قبول کیتا۔ اگوں بلیک نے فارسی وچ گل کیتی۔

"سر میں ایہناں دسیا اے کہ اسیں ملکہ برطانیہ دی چارٹرڈ " ترکی کمپنی" دے افسر آں تے کمپنی دا تجارتی جہاز لے کے آئے آں۔"

"تے اگوں بولدا کیوں نہیں؟" برکلے نے چوغے والے تے ای اکھاں ٹکائی پچھیا۔

"سر مشرق دی ریت ایہی اے، چھیتی کرن والے نوں ایتھے چوّل سمجھیا جاندا اے۔" بلیک دیاں نظراں وی چوغے والے تے ای گڈیاں سن۔

"اینوں فارسی سمجھ وی آندی اے؟" جواب نہ ملن تے برکلے پریشان سی۔

"کوئی پتہ نہیں سر، ویکھنے آں۔"

کجھ چر پچھوں چوغے والے نے سر دا اشارہ کیتا تے اک کھلوتے افسر نے فارسی وچ بلیک نوں کجھ آکھیا۔

"سر ایہہ تجارت دا اجازت نامہ منگدے نیں۔"

برکلے نے شکر دا کلمہ پڑھدے آپنے کوٹ دی جیب توں کمپنی دا چارٹر تے خلیفہ دا اجازت نامہ کڈھیا۔ اجے اوہ سوچدا ای پیا سی کہ ایہہ کیہنوں دوے کہ بلیک نے کاغذ پھڑ کے گل کرن والے کھلوتے افسر نوں پھڑا دتے۔ اوہنے اگے اک بیٹھے افسر نوں، جیہنے ادب نال گوڈیاں بھار اٹھ کے چوغے والے دے اگے میز تے کھول کے دوویں کاغذ رکھ دتے۔ چوغے والے نے اک نظر کاغذاں تے پائی فیر خلیفہ دا اجازت نامہ چک کے لال رنگ دی مومی مہر نوں غور نال ویکھیا۔ تسلی ہو گئی تے کاغذ واپس رکھ دتا۔

بیٹھے افسر نے چک کے کاغذ کھلوتے نوں پھڑا دتے جیہنے بلیک نوں، تے فیر کجھ آکھیا۔

"سر ایہہ کہہ رہے نیں ساڈا سواگت اے۔"

"گڈ۔" برکلے بولیا۔ نہ کوئی کجھ بولیا نہ کوئی ہلیا۔ برکلے کنفیوژ ہو گیا۔

"ہن کیہ کرنا اے؟"

"ہن اجازت لے کے باہر جانا اے سر۔"

دوواں دیاں نظراں مسلسل چوغے والے تے ای ٹکیاں سن۔

پر اسیں تے ملکہ نوں ملنا اے۔"

" اوہدے لئی سانوں محل جانا چاہیدا سر۔"

" ایہناں نوں پچھ ملکہ صفیہ سلطان نوں کتھے ملیا جا سکدا اے۔"

ایسراں ہویا جسراں محفل تے تیزاب چھڑکیا گیا ہوئے۔ سب نے انج سر چک کے برکلے ول ویکھیا جنج سپ ڈنگ مارن لئی پھن چکدا اے۔ تنے انگریز افسر یرک گئے۔

بلیک نے جھک جھک کے فارسی وچ ملکہ معظمہ ، ملکہ معظمہ آکھیا۔ برکلے نے اوہدے کن وچ کہیا کہ چوغے والے نوں دسے کہ برکلے ملکہ الزبتھ اول دا اک خاص پیغام ملکہ صفیہ سلطان لئی لیایا اے۔

بلیک نے ایہہ گل دسی تے چوغے والے نے ہتھ اگے کر دتا۔

" بلیک ایہنوں دس کے اوہ پیغام میں صرف ملکہ نوں ای دیاں گا، ہور کسے نوں نہیں۔"

بلیک دو سکنڈ جھجکیا، فیر سر جھکا کے کہیا کہ ملکہ برطانیہ دی خاص ہدایت اے کہ پیغام صرف ملکہ نوں ای دتا جاوے۔

پہلی وار چوغے والا بولیا۔ اوہدی فارسی رواں سی۔

"ملکہ سلطنتِ عثمانیہ ہر کسے نوں نہیں ملدی۔"

" اک ملکہ دا پیغام دوسری ملکہ تیکر پہنچانا ضروری اے۔" بلیک درباریاں دی مینٹیلیٹی سمجھدا سی۔

" میں پیغام ملکہ عالیہ تیکر اپڑا سکناں، تہوانوں نہیں۔" چوغے والے نے کہہ کہ منہ پراں کر لیا۔

بلیک توں ایس گل بات دا ترجمہ سن کے برکلے نے کہیا فیر نکلیے ایتھوں۔ اوہ چوغے والے دی اجازت لے کے باہر آ گئے۔

 

ٹوپ کاپی محل

 

خلیفہ سلطنت عثمانیہ، سلطان مراد سوم دی البانی معشوقہ، ملکہ صفیہ سلطان آپنے کمرے وچ ہلورے پئی لیندی سی۔ کالی لکڑ دے  جھولے وچ موٹے قالیناں اتے گاؤ تکیے رکھے نیم دراز ملکہ حقہ پئی پیندی سی۔ درباری امراء اوہنوں ناگن آکھدے سن۔ سپنی دی ملائم چال نال اوہ ہر کسے دے سرہانے اپڑ جاندی تے اوہدا ڈسیا کدی پانی نہیں سی منگ سکیا۔ ایس زہری حُسن دا خفیہ ناں ناگن ای پے سکدا سی۔ پچھے دو کنیزاں جھولے نوں ہر ہلارے تے ہولی جیہا ہلا دیندیاں۔ نال ای آغا کھلوتا سی۔

گورا چٹا غضنفر آغا محل دے خواجہ سراواں دا سردار سی۔ اوہدے اطالوی نسل دے لمے چھریرے بدن تے ٹنگیا چوغہ ملکہ دے چوغے توں ہرگز گھٹ نہیں سی۔ پر چوغے تے ٹنگے کسے وی نگینے وچ آغا دیاں اکھاں جنی تیز چمک نہیں سی۔ خلیفہ، ملکہ تے والدہ سلطان باجھوں سلطنت دا ہر بندہ اوہدی گل ساہ ڈک کے سندا۔ اونج اوہدے جبڑے دی ابھریاں ہڈیاں دے ہلن توں ہر کوئی خوفزدہ رہندا۔ اوہدے لفظاں دا بهار حکمِ سلطانی توں  کسے وی طرح گھٹ نہیں سی پیندا۔

سامنے قالین اتے اک ایرانی آتش پرست، چٹا چوغہ تے گول ٹوپی پائی بیٹھیا سی۔

"ملکہ عالیہ، حاصکی سلطان۔ معزز موبد ایرانی آتش پرستاں دے روحانی پیو نیں۔" غضنفر نے آتش پرست دا تعارف کرایا۔

ملکہ دا حقہ گڑگڑایا۔

" ملکہ، معزز موبد کئی ورھیاں توں ہندوستان وچ مقیم نیں۔"

ملکہ دا حقہ گڑگڑایا۔

" ملکہ عالیہ، معزز موبد آتش پرستاں دے عظیم عالم، دستور مہرجی رانا دے چیلے نیں۔"

ملکہ دا حقہ گڑگڑایا۔

"ملکہ معظمہ، معزز موبد عظیم دستور نال ہندوستان دے بادشاہ اکبر نوں وی ملدے نیں۔"

ایس واری ملکہ دا حقہ چپ رہیا۔

 

-----------------------------

 

غضنفر آغا ملکہ صفیہ سلطان دے کمرے وچوں نکلیا تے اک کنیز اوہدے سامنے آن کھلوتی۔

"ہمت دی داد اے۔" غضنفر گردن ٹیڑھی کر کے مسکایا۔ اوہدے کن وچ پئی مڑھکی جھولن لگ پئی تے وچ جڑیا قیمتی ہیرا ہر جھولے تے لشکارہ مارن لگ پیا۔

 "عظیم آغا لئی اک نادر تحفہ پیش کرنی آں۔" کنیز نے اک ریشمی پوٹلی اوہدے اگے کر دتی۔

غضنفر نے جنبش نہ کیتی۔ کنیز نے بڑی ادا نال پوٹلی کھولی، اندر کوئل دے آنڈے جنا اک یاقوت سی۔

غضنفر کجھ چر یاقوت نوں ویکھدا رہیا۔ ایہہ تسلی کر کے کہ پتھر قیمتی سی، اوہنے نظراں کنیز ول کیتیاں۔ بولیا کجھ نہ۔

"اک انگریز افسر ملکہ نال ملاقات چاہندا اے۔"

غضنفر دی مسکان غیب ہو گئی۔

"ملکہ برطانیہ دا خط لے کے آیا اے۔" کنیز نے گھابر کے چھیتی نال کہیا۔

غضنفر نے کنیز دے ہتھ وچ چمکدے پتھر نوں مڑ ویکھیا، فیر کنیز ول ویکھیا۔

"ایہہ انگریز افسر نے عظیم آغا لئی پیغام بھیجیا اے، اوہ آغا نال آپ مل کے کجھ تحائف آغا دی نظر کرنا چاہندا اے۔"

غضنفر نے یاقوت کنیز دے ہتھوں پھڑیا تے اگے ٹر پیا۔ کنیز تڑف کے اوہدے پچھے نسی۔

"عظیم آغا!"

"اگلے مہینے۔" غضنفر نے مڑے بغیر آکھیا تے نکل گیا۔

کنیز نے رک کے آپنی چولی تے ہتھ رکھ کے لما ساہ لیا۔ چولی وچ پئیاں اشرفیاں حلال ہو گئیاں سن۔ ہُن آغا نال ملاقات لئی ایس توں دُگنیاں اشرفیاں لواں گی۔ سوچ کے اوہ مسکا پئی۔

 

 

 گوا

 

مقدس پیو "روڈولفو آکواویوا" ہولی ہولی ٹردا بازار ول نوں جا رہیا سی۔ سڑک کنارے لگے ناریل دے درختاں دی ہلورے کھاندی چھاں پرتگالی پادری نوں چنگی پئی لگدی سی۔

اک پاسے بندرگاہ سی۔ کوئی جہاز آ رہیا سی، کوئی جا رہیا سی۔ کسے نے بادبان کھولے سن کسے دے ولھیٹے سن۔ کسے وچوں تجارتی سامان لوایا جا رہیا سی کسے وچ لدوایا پیا جاندا سی۔ کشتیاں جہازاں تے بنردگاہ وچکار سامان تے بندے ایدھر اودھر پئیاں کردیاں سن۔ کجھ بیل گڈیاں سامان دیاں پیٹیاں لد کے بازار نوں جاندیاں سن کجھ جہازاں تے لدوان واسطے آندیاں پئیاں سن۔ فادر روڈولفو نے بندرگاہ ول ویکھیا جتھے بحر عرب وچ دور دور تیکر جہاز ای جہاز پئے دسدے سن۔ کوئی جہاز ایران تو آیا سی تے کوئی مصر جان لئی تیار سی۔

ہوا دا اک جھونکا آیا تے فادر دے نک وچ جیویں خشبواں دا طوفان آ گیا۔ ہلدی، دار چینی،کالی مرچاں، نمک، بارود، گِلّی لکڑ، تازی مچھی، سمندر دے پانی تے خورے ہور کیہڑیاں کیہڑیاں خشبواں نے رل کے اوہدے نک وچ خوشبواں دا مینا بازار کھلار دتا۔ کھُلی نکھری دُھپ وچ اوہدا بدن پگھل کے کھلن لگ پیا۔ سورج دی ٹکور نے اوہدے وچ نویں جان پا دتی۔ ہولی ہولی اوہدے  سامنے پھیلی تصویر وچ جان پین لگ پئی۔

اک کالا حبشی آپنی پٹاری کھولے سپ دا تماشہ پیا وکھاندا سی۔ اک پاسے اک جادوگر منہ وچوں اگ کڈھ کے وکھا رہیا سی۔ دوجے پاسے اک عربی تے ایرانی سودے تے بحثدے پئے سن۔ اودھر لمے کوٹ پائی یہودی بنیے اک  تاجر کولوں شیواں خرید کے اوتھے ای دوجے نوں ویچدے پئے سن۔ اک پاسے چوغے پائے عربی تاجر کھجوراں ویچدے پھردے سن۔ اوتھے دنیا دے ہر ملک دا بندہ موجود سی۔ حبشی غلام، ہندوستانی، ایرانی، ترکی، اُزبِک، آرمینی، البینی، ہنگری، فرانسسی، اطالوعی، عربی، یونانی، یمنی، کُرد، مصری  تے ہور خورے کیہڑے کیہڑے ملکاں دے تاجر ہر پاسے کھلرے پئے سن۔ کوئی آپنا سامان لوا رہیا سی کوئی لدوا رہیا سی، کوئی سودے کرہیا سی تے کوئی چھکڑیاں تے پیٹیاں رکھوا کے شہر ول نوں پیا لیجاندا سی۔ پیٹیاں دے انبار دے انبار لگے سن نالے چھکڑیاں دیاں لیناں لگیاں سن۔

وڈے وڈے جہاز دور دور تکیر پھیلے سن۔ اُچّے اُچّےبادبان، تجارتی سامان دیاں پیٹیاں ای پیٹیاں تے ہر رنگ و نسل دا بندا ویکھ کے فادر نے رب دی شان دا ورد کیتا۔

فادر روشن دن دے ایس حسین نظارے تے اک نظر پا کے بازار ول مڑ گیا۔

بازار اوہنوں ہمیشہ توں ای پسند سی۔ ایتھے آ کے فادر نوں زندگی دا احساس ہوندا سی، تے نال ای دنیا دی ہر نسل نوں مسیحت وچ واڑن دی تڑپ وی۔ تے ایس توں وی ودھ ایہہ تڑفاہٹ کے اوہ کافر پروٹیسٹنٹ انگریزاں نوں یسوعی کیتھولک بنا دوے۔

گوا دا بازار وی اک رنگین دنیا سی۔ اک ہٹّی تے گجراتی تاجر ململ دے تھان سجائی بیٹھے سن تے اگلی ہٹّی تے آرمینیا دے تاجر چینی دے نیلے کم والے بھانڈے پئے ویچدے سن۔ اک عربی تاجر کھجوراں لائی بیٹھا سی جیہدے نال اک پنجابی سودا بنان دی کوشش کررہیا سی۔ سامنے بیجا پور دا اک تاجر ریشمی ساڑھیاں ویچدا سی تے اک فرانسسی تاجر دام گھٹان واستے بھاء تاء پیا کردا سی۔ وچکار ٹوکریاں وچ تازہ سبزیاں تے مچھیاں سجائی رنگین ساڑھیاں پائی دیسی عورتاں اوازاں پئیاں لاندیاں سن۔ اوس پاسے اک دکان تے یہودی پیو پتر قیمتی پتھر رکھی بیٹھے سن۔ اگّے مصالیحاں دیاں ہٹّیاں سن جیہدے وچ دار چینی، کالی مرچاں، ہلدی، لونگ، لوبان، چینی، نمک تے ہور وی کئی مصالیحاں دیاں ڈھیریاں لگیاں سن تے فرانسیسی، اطالوعی، پرتگالی، آرمینی، البانی، ترکی تے ہور کنیاں ای نسلاں دے گاہکاں دا رش لگیا سی۔ سب توں ودھ رش نیل ویچن والیاں ہٹیاں تے سی۔ فادر دے نک وچ رولے پاندیاں تازی مچھی تے سبزیاں دیاں خوشبواں نوں ہن مصالیحاں دیاں چوکھیاں خوشبواں پچھاڑدیاں جاندیاں سن۔ چوغے پائے، کرتے پائے، کوٹ پائے، پگّاں تے ٹوپیاں پائے، پاجامے، توپ، شلواراں تے دھوتیاں پائے ہر نسل دا بندہ ویکھیا جا سکدا سی۔

بازار لنگھ کے فادر وائسرائے دے محل ول نوں مڑ گیا۔

ہن راہ وچ وڈے وڈے گنبداں والے گرجے تے اُچّیاں چھتاں تے چوباراں والے کھلے کھلے گھر سن۔ ایہہ سارے ای پرتگالی طرز تعمیر تے اُسارے گئے سن پر گوا دی گرم تے مرطوب آب و ہوا دے پیش نظر چھتاں اُچّیاں تے باریاں وڈیاں وڈیاں سن۔

"ڈو فرانسیسکو ماسکاریناس" گوا وچ نواں پرتگالی وائسرائے آیا سی۔ فادر روڈولفو اوہدے دفتر وچ وڑگیا۔

ایہہ اک بہت ای وڈا کمرہ سی۔ لکڑ دا فرش تے لکڑ دی چھت، جستوں وڈے وڈے تن فانوس لٹکدے پئے سن۔ کندھاں تے پرتگالی تے ہسپانوی بادشاہ تے ملکہ دیاں قد آدم تصویراں تے یورپ، امریکہ، افریقہ تے ایشیاء وچ پرتگالی کالونیاں دے وڈے وڈے نقشے ٹنگے سن۔ ہر دُوجی شے پکّے کھجُور دے رنگ دی سی فیر وی چھت تیکر جاندیاں باریاں توں نکھری دُھپ چھن چھن پئی آندی کمرے نوں روشن کیتی ہوئی سی۔

وچکارلے فانوس دے تھلے اک وڈا میز تے شاہانہ کرسی پئی سی۔ وائسرائے لما کوٹ، لمے جتے، پاجامہ تے شتر مرغ دے پنکھ جڑی ہیٹ پائی بیٹھا سی۔ فادر اوہدے سامنے جا کے بہہ گیا۔ وائسرائے نے ہتھ دا اشارہ کیتا تے سارے باہر ٹر گئے۔

 

"فادر تُسی شہنشاہ اکبر دے عبادت خانے کدوں جانا اے؟"

"دو ہفتیاں تیکر نکلاں گا۔"

"تہانوں پک اے نا کہ شہنشاہ نال تہاڈی ملاقات ہووے گی؟"

"شیخ ابوالفضل ولوں خاص پیغام آیا اے۔ بادشاہ نے دو مہینیاں تیکر محفل رکھنی اے۔ رب نے کیتا تے ضرور ملاقات ہووے گی۔"

"فادر تُسی کسے طرح، کسے وی طرح شہنشاہ نوں مسیح کر سکدے جے؟"

"میرے بچّے میں آپنا کم کردا پیا واں، جو رب ولوں میرے ذمّے لگیا اے۔ جے اوہدی مرضی ہوئی تے بادشاہ ضرور سچ نوں پا لوے گا۔"

وائسرائے بڑا شاطر سفارت کار سی۔ اوہ فادر دی ول ولیندی گل تے کھج گیا۔ پر اوہنوں پتہ سی فادر بھاویں پادری سی، پر اوہ اک وڈّا عالم سی تے اوہنوں سفارت کاری دے فن تے وی عبور سی۔

"فادر میں سنیا شہنشاہ اسلام توں باغی اے تے اوہ کسے ہور دین وچ داخل ہونا چاہندا اے؟"

"بادشاہ اسلام توں نہیں، مسلمان عالماں توں باغی ہویا اے۔"

"تے ایس گل نوں کھچ کے اوہنوں اسلام توں باغی نہیں کیتا جا سکدا؟"
"تُسی جاندے او کہ بادشاہ ان پڑھ ضرور اے پر جاہل نہیں۔ اوہنوں چنگے مندے دی چوکھی پچھان اے۔"

"فادر تُسی مسیحت نوں چنگا ثابت کرن دی روشن مثال وی او تے ایہدی سچائی نوں ثابت کرن دی دلیلاں دے وی ماہر او۔ مینوں پک اے کہ تسی شہنشاہ نوں قائل کر سکو گے۔"

فادر چپ رہیا۔ وائسرائے جواب اُڈیکدا رہیا۔ جدوں تیکر فادر آپ نہ بولیا۔

"بادشاہ اکبر روشن خیال ضرور اے، پر اوہ سیانا وی اے۔ جے اوہد اک نورتن کھلے ذہن دا اسلامی عالم ابوالفضل اے تے دوجا نورتن کٹڑ ملا بدایونی اے۔"

"فادر اوہ روشن خیال اے، آپنے دین توں باغی اے، کوئی دوجا مذہب اپنان لئی دوسرے مذاہب دے پادریاں تے پنڈتاں کولوں صلاح پیا لیندا اے، کیہ تُسی باقی ادیان دے مقابلے وچ مسیحت نوں سچ ثابت نہیں کر سکدے؟"

"جناب وائسرائے، جس طرح میں عرض کیتی، بادشاہ دین توں نہیں مسلماناں توں باغی اے۔"

"فادر میں سنیا اے جے شہنشاہ کسے وی دین توں قائل نہ ہویا تے اوہ آپنا نواں دین کڈھ لوے گا۔"

"سنیا تے ایہی اے۔"

"فادر ایس طرح تے ہر دین دے لوکی اوہدے خلاف نہیں ہو جان گے؟"

"ایہہ ہندوستان اے وائسرائے، پرتگال نہیں۔ ایتھے دین دے ناں تے حکمرانی ہوئے تے دیندار آپس وچ لڑدے نیں، جے حکمرانی دین تے نہ ہووے تے سارے بادشاہ دے وفادار رہن گے۔ ایہہ گل بادشاہ سمجھدا اے۔"

"تے فادر فیرتسی شہنشاہ نوں کس پاسے ریھڑدے پئے او؟"

"انگریز قسطنطنیہ اپڑ گئے نیں تے اوہناں دا اگلا قدم ہندوستان پینا اے۔ ایستوں پہلاں کے انگریز سانوں بدایونی نال جوڑن، میں اوہنوں پک کرا دیاں گا کہ اسیں مسیحت دے ابولفضل آں۔" ایہہ کہندے فادر دے چہرے تے کراہت آ گئی۔

واسرائے نوں ہاسا آ گیا۔

"فادر ایہہ تے دن نوں رات کرن والی گل اے۔ بادشاہ تہاڈی اے گل کس طرح منے گا؟"

"انگریز سیانے نیں، کھلے ذہن دے نہیں۔ کجھ چر پہلاں ای اوہناں دی اسمبلی نے چڑیلاں نوں پھڑن تے مارن دا قنون پاس کیتا اے۔ میں ویکھاں گا ایہنوں اوہ کھلے ذہن نال کنج رلاندے نیں۔"

فادر نے زہری مسکاہٹ نال آکھیا، تے جاری رہیا۔

"نالے ساڈی بچی ماریا بادشاہ دی ملکہ اے معزز وائسرائے۔ میں اوہنوں ملاں گا۔ اوہ ساڈے بڑے کم آ سکدی اے۔"

وائسرائے دیاں اکھاں چمک پئیاں۔

 

 

فتح پور سیکری

فرانسیس بیکن ڈیگر ویلے فتح پور سیکری سامنے اپڑیا۔ سورج سنہرے توں گُوڑھا سنتری رنگ دا ہو چکیا سی۔ بیکن دا جیویں دل ڈُب گیا۔ اوہدے ٹِلّے توں سارا شہر اک کلیجی رنگ دے ایرانی قالین وانگ وچھیا دسدا سی۔ شہر دی ہر وڈی عمارت لال پتھر دی سی تے خورے کس طرح دا پتھر سی جیہڑا ڈُبدے سورج دی لال روشنی وچ بھخدے کوئلے وانگ لاٹاں پیا ماردا سی۔

اوہدی حیرت ویکھ کے نال آیا ترجمہ کار اوہنوں وکھریاں وکھریاں عمارتاں بارے دسدا جاندا۔ پنچ محل ویکھ کے تے اوہدے پیر جسراں جم ای گئے۔ اینی سوہنی پنج منزلہ عمارت، اوہنوں جاپیا جسراں اوہ الف لیلہ دی دنیا وچ آ وڑیا ہووے۔ جدوں ترجمہ کار نے اوہنوں دسیا کہ ایہہ شاہی زنانیاں دا محل اے تے ایس طرح ڈیزائن کیتا گیا اے کہ ایہدی اتلیاں منزلاں وچ ہر ویلے تیز ہوا چلدی رہندی اے تے اوہ دنگ ای رہ گیا۔

شہر دے اندروں لنگھدے اک اک شے تے بیکن دنگ رہی جاندا۔ عمارتاں دے کولوں لنگدا تے پتھراں تے ہویا باریک کم ویکھ ویکھ کے عش عش کردا۔ چوڑیاں تے فٹے نال ماپیاں سدھیاں سڑکاں ویکھ کے ہندوستانی علم و ہنر تے فن دی دہشت اوہدے اُتّے حاوی آ گئی۔

جامع مسیت ویکھ کے اوہدیاں اکھاں کھلیاں رہ گئیاں۔ مسیت دے گنبد دی وسعت ویکھ کے اوہدے تے ہیبت طاری ہو گئی۔ جامع مسیت دے پچھے ای ابوالفضل دا گھر سی۔ گھر دے سامنے اک وڈا ورانڈا سی۔ باہر کھلوتے درباناں نے گل بات پچھ کے اندر اطلاع کیتی تے اجازت لبھن تے اندر جان دا اشارہ کیتا۔

اندر وڑے تے اک وڈا ہال کمرہ سی۔ کمرے دی چھت، اوہدے ستوناں تے فرش تے ہویا باریک کم ویکھ ویکھ کے بیکن دل ای دل وچ ہنر مندی تے اعلیٰ ذوق دی داد دیندا۔ تھوڑے چر پچھوں ای ابوالفضل آ گیا۔ یمنی نک نقشے والا راجھستانی۔ درمیانہ قد، ہلکی داڑھی۔ سر تے بھاری راجھستانی پگ، ہلکے سنتری رنگ دے چوغے تے ہری ریشمی شال۔ بیکن نے جھک کے سلام کیتی۔ ابوالفضل نے وی جھک کے اللہ اکبر کہیا۔

ترجمہ کار نے تعارف کروایا کہ ایہی اوہ انگریزی فلسفی نیں جیہڑے مشرق دا علم لبھن آئے نیں۔

"مینوں تہاڈا بڑا انتظار سی۔ میں وی ہندوستان دی تاریخ لکھنا پیا واں۔ تہاڈے نال گل بات کر کے مینوں وی سکھن دا موقع لبھے گا۔"

"محترم ابوالفضل، ایہہ کیہ کہندے پئے او؟ تہاڈے جیہے عالم نوں تے ویکھنا ای بڑی خوش قسمتی اے، کتھے تسی ملاقات دا شرف بخشیا۔"

"ایہہ تہاڈی اعلیٰ ظرفی اے جناب بیکن۔ میں تہاڈی بحریہ تے تہاڈے سلطنت عثمانیہ نال تجارتی تعلقات بارے سنیا اے۔"

بیکن نوں جھٹکا لگیا۔ ہندوستانی دنیا توں اینے کٹے ہوئے نہیں سن جنا اوہ سمجھی بیٹھا سی۔

"محترم ابوالفضل، ایہہ حکمراناں دیاں گلاں نیں، میں ایہنا بارے بوہتا نہیں جاندا۔ میں تے اک عام جیہا طالب علم آں۔"

"ودھیا، تسی کس ملک دی تاریخ پئے لکھدے او؟"

"جی میں یورپ دیاں وڈیاں طاقتاں دی تاریخ پڑھی اے۔ تے پڑھدے ہوئے مینوں احساس ہویا کہ مشرق دی تاریخ بارے ساڈے لوکاں نوں بوہتا نہیں معلوم، ایس لئی ہندوستان دے عظیم ملک دی تاریخ لبھن ایتھے آیا واں۔ فیر پتہ لگیا کہ ہندوستان دی تاریخ تہاڈا جیہا عالم لکھ رہیا اے تے میں سوچیا کہ تہاڈی ہندوستان دی تاریخ میں ای ترجمہ کر لواں گا۔ جے تہاڈی ہندوستانی تاریخ دی اک کاپی عنایت ہو جائے تے میری خوش قسمتی ہووے گی۔"

"ایہہ تے ودھیا گل اے۔ اجے تاریخ مکمل تے نہیں ہوئی، پر جنی لکھی اے اوہدی کاپی دے کے مینوں خوشی ہووے گی۔ پر کیونجے ایہہ تاریخ شہنشاہ دے حکم تے لکھی جا رہی اے ایس لئی شہنشاہ دی اجازت بنا ایہہ ممکن نہیں ہووے گا۔"

"محترم ابوالفضل، مینوں یقین اے کہ شہنشاہ تہانوں اجازت دے دین گے۔ میں سنیا اے کہ شہنشاہ ہندوستان اک عالم فاضل تے روشن خیال بادشاہ نیں۔ انج دے حکمران ہونا کسے وی ملک دی خوش قسمتی ہوندی اے۔"

ابوالفضل ایہہ گل سن کے خوش ہو گیا۔

"مینوں خوشی اے کہ تسی وی اک روشن خیال عالم او۔ اجکل شہنشاہ عبادت خانے وچ فلسفے تے مذاہب تے بحثاں سندے نیں، میں کوشش کراں گا کہ تسی وی ایسی کسے محفل وچ شامل ہو سکو۔"

"جے ایہہ ہو جاوے تے میں آپنے آپ نوں دنیا دا سب توں وڈا خوش قسمت سمجھاں گا۔ ایہہ تے کمال عزت افزائی دی گل ہووے گی۔"

"چنگا، آؤ فیر میں تہانوں آپنی تاریخ دی کتاب وکھاواں۔"

 

 

عبادت خانہ

عبادت خانے دی پرشکوہ عمارت اماوس دی رات دے ہنیرے تے چراغاں دی مست روشنیاں وچ تیردی دسدی سی۔ پوڑی دے اک پیر تے بوہا سی۔ سامنے گنبد تھلے بادشاہ دے بہن دا گول تھڑا سی جیہدے گردا گرد پوڑھی دے اک اک پیر تھلے دو ہور تھڑے سن۔ تھلڑے تھڑے تے ترجمہ کار تے چیلے بیٹھے سن۔ واہ واہ رونق لگی سی۔ وچکارلا تھڑا عالماں لئی سی۔

بادشاہ دے تھڑے دے سجّے پاسے سب توں پہلی تھاں ابوالفضل دی سی، جیہڑی خالی پئی سی۔ اوہدے نال ابولفضل دا شاعر بھرا فیضی بیٹھیا سی۔ فیضی دے نال لمی چٹی داڑھی والا آتش پرست عالم دستور مہر جی رانا آپنے لمے چٹے گھگرے نوں سمیٹی بیٹھیا سی۔ سر تے چٹی گول ٹوپی سی۔ پٹکا تے چدر گندمی سن۔ بادشاہ دے تھڑے دے سامنے ہندو پروہت پرشوتم داس بیٹھیا سی۔ چٹی دھوتی اتے سندوری رنگ دی چدر ولھیٹی سی تےمنہ سر منیا سی بس پچھے اک چوٹی سی۔ اوہدے نال بدھ بھکشو اچاریہ سدھارتھ بیٹھیا سی۔ پیلے رنگ دی چدر ویچ لپٹیا، سر منہ تے بھواں وی منیاں سن۔ بادشاہ دے کھبے پاسے لمی چٹی داڑھی والا یہودی رابی یتذاق کالا چوغہ تے چھوٹی گول ٹوپی پائی بیٹھیا سی۔ اوہدے اگے کالا چوغہ تے اچی ٹوپی پائے فادر روڈولفو بیٹھیا سی۔ نال سفید داڑھی اتے پگڑ پائی ملا عبدلقادر بدایونی بیٹھیا سی۔

عشاء دا ویلا ہو چلا سی پر ہنے وی سارے بادشاہ نوں اڈیکدے پئے سن۔ ترجمہ کار تھلے والے تھڑے تے موجود سن پر کوئی وی کسے نال گل بات نہیں سی کر رہیا۔

اینے وچ ابوالفضل آگیا۔ اوہدے اندر وڑن تے سب لوگ ہشیار تے ہو گئے پر اٹھیا کوئی نہ۔ بیکن تے اوہدے ترجمہ کار نوں تھلڑے تھڑے تے باہہ کے اوہ وچکارلے تھڑے تے آپنی تھاں تے آیا تے بیٹھن توں پہلاں دل تے ہتھ رکھ کے سب نوں سلام آکھیا۔

"اللہ اکبر۔"

کوئی بولیا نہ، بس سر ہلا کے جواب دے دتا۔ سارے سمجھ گئے سن کہ ابوالفضل آ گیا اے تے ہن شہنشاہ وی آن والا ای ہونا۔ تھوڑے چر پچھوں ای بادشاہ دی آمد دا اعلان ہویا۔ سارے کھلو گئے۔ سب توں اتلے شاہی تھڑے دے پچھلے کمرے توں بادشاہ نمودار ہویا۔ بادشاہ بہہ گیا تے سارے عالم وی بہہ گئے۔ ابوالفضل گوڈیاں بھار اٹھ کے بولن لگا۔

"شہنشاہ نوں بھاگ لگے رہن، اج اسیں شہنشاہ دے حکم بجانب کل دی گل نوں اگے کراں گے۔۔۔۔۔۔"

بادشاہ نے ہتھ چکیا۔ ابوالفضل چپ کر کے مڑ تھلے بہہ گیا۔

"اسی بڑے دناں توں گل بات کر رہے آں تے وکھرے مدیاں تے میں تہاڈی ساریاں دیاں سیانیاں گلاں سنیاں نیں۔ پر اج میں چاہنا واں سارے عالم مینوں اک جملے وچ دسن کہ اوہناں دے دین مطابق رب تے بندے دا رشتہ کیہ اے۔"

ایہہ کوئی نویں گل نہیں سی۔ اکثر چلدی بحث نوں، کدی اک کے تے کدی کھج کے، بادشاہ انج ای مکا کے کوئی نویں بحث چھیڑ لیندا سی۔

سب آپنیاں سوچاں نوں ترتیب دین لگ پئے۔ فیر بدایونی بولیا۔

"شہنشاہ عالم، اسلام دے مطابق رب تے بندے دا رشتہ حاکم تے محکوم دا اے۔ رب دا کم اے حکم دینا تے بندے دا کم اے حکم بجا لیانا۔"

اکبر نے گل غور نال سنی، فیر اک نظر ابوالفضل نوں ویکھیا جیہدے چہرے تے بدایونی نوں بولدا ویکھ کے اک زہریلی مسکان کھلر گئی سی۔

کجھ چر پچھوں یہودی رابی بولیا۔

"شہنشاہ، یہودیت دے مطابق رب تے بندے دا رشتہ معاہدے دا اے۔ یاہوے نے ساڈے نال معاہدہ کیتا اے کہ جے اسیں اوہدے دین تے چلاں گے تے اوہ سانوں اسرائیل دی حکمرانی تے آپنی نعمتاں نال نوازے گا۔"

اکبر نے سر جھکا کے  گل تے غور کیتا۔ فیر سر چک کے عالماں ول ویکھن لگ پیا۔

ہن فادر بولیا۔

"شہنشاہ ہندوستان، مسیحت وچ رب تے بندے دا رشتہ اک عظیم محبت دا اے۔ رب نے بندے نوں جنت وچ رکھیا سی، پر بندے نے غلطی کیتی تے سزا پائی۔ فیر محبت بھرے رب نے زمین تے آ کے اوہدے حصے دی سزا آپ کٹ کے اوہدی غلطی معاف کر دتی۔ بندے دا کم اے کہ اوہ آپنے رب نال محبت کرے۔"

اکبر نے فیر ابوالفضل ول ویکھیا تے سر ہلایا۔

ہن پروہت پرشوتم بولیا۔

"ہندومت وچ رب تے بندے دا کوئی فرق نہیں۔ ہر بندہ رب دا ای روپ اے، اوہدا کم ایہہ اے کہ اوہ آپنے اندر دے رب نوں پچھانے۔"

ایس گل تے اکبر نے واہ کہیا۔ نال ای ابوالفضل مست ہو کے بولیا۔

"اللہ اکبر۔"

بدایونی دے چہرے تے کراہت کھلر گئی۔

ایس واری اچاریہ بولیا۔

"شہنشاہ، بدھ مت وچ کوئی رب نہیں۔ بندہ جو کرم کردا اے اوہنوں اوہدا پھل ملدا اے۔ جے کوئی ایس گل نوں ہضم نہیں کر سکدا تے ایہہ سمجھ لئے کہ ایہہ اصول ای رب اے۔"

اکبر بڑا چر اچاریہ نوں ویکھدا رہیا۔ فیر اوہنے دستور ول نظر کیتی۔

دستور بولیا۔

" رب تے بندے دا رشتہ ساتھیاں دا اے۔ چنگے مندے دا فیصلہ بندا آپ کرسکدا اے۔ بندے دی مرضی اے بھاویں اوہ رب اہورا مزدہ دا ساتھ دوے یاں بھیڑے کرماں نال شیطان اہرمن دا ساتھی بن جائے۔"

اکبر نے اک لما ساہ کھچیا۔

ایہہ گلاں جیہڑیاں عالماں پچھوں اوہناں دے ترجمہ کار فارسی نالے ہور زباناں وچ محفل نوں دسدے پئے سن تے فارسی سن کے بیکن دا ترجمہ کار اوہدے کن وچ انگریزی کردا پیا سی، سن کے بیکن دے دماغ وچ جھکڑ چلن لگ پئے۔ اینے ڈونگے فلسفے اوہنے نہ کدی سنے سن نہ پڑھے سن۔ رب تے بندے دا رشتہ حاکم تے محکوم دا، محبت دا، معاہدے دا، ساتھی دا، اک ای شے دی وکھری شکلاں دا تے اک قانون دا۔ ایہہ بندے نیں یاں علم دے ڈونگے سمندر؟ بیکن دا دماغ ایہہ گلاں ہضم کرن دی کوشش کردا پیا سی۔ ایس ہر رشتے بھاروں تے رب دا کردار وی وکھرا وکھرا بندا اے۔ ہندوستان وچ رب دے وجود تے اوہدی ہئیت تے لوکی کنا ڈونگا، کنا ازاد تے کنا وکھرا سوچدے نیں۔ تے اوتھے یورپ وچ اسی چڑیلاں لبھن تے اوہناں نوں مارن دے قنون پاس کردے پئے آں۔ ایہہ ملک تے علم وچ ساڈے کولوں صدیاں اگے اے۔ ایتھے تے مینوں علم سکھن دے بے بہا موقعے لبھن گے، بیکن نے سوچیا تے پلان بنان لگا کہ ابوالفضل نوں آکھے گا اوہدی ملاقاتاں ایہناں عالماں نال وی کراوے۔

ایہہ ساریاں گلاں ہو گئیاں تے ابوالفضل ہشیار ہو کے بہہ گیا کہ ہن بادشاہ دے ذہن وچ جیہڑی وی گل اے اوہنوں چھیڑن لئی، بادشاہ اوہدے نال ای بحث شروع کرے گا۔ پر اکبر کجھ نہ بولیا۔ کجھ چر ایسے طرح لنگھ گیا تے ابوالفضل نوں بے چینی ہون لگ پئی۔

اخیر اکبر بولیا۔

"میں سب دیاں گلاں غور نال سنیاں نیں۔ بڑی ای ودھیا گلاں نیں، پر حیرانی دی گل ایہہ اے کہ جے رب اک اے تے فیر اوہدا رشتہ ہر دین نال وکھرا وکھرا کیوں اے؟ میں چاہنا واں کہ ایہناں گلاں تے کجھ چر تنہائی وچ غور کراں۔ ہن فیر اسیں کل شام نوں ملاں گے۔"

ایہہ کہہ کے بادشاہ اٹھ گیا۔ نال ای سارے اٹھ گئے۔ بادشاہ نے ابوالفضل نوں پچھے آن دا اشارہ کیتا تے پچھلے بوہے توں نکل گیا۔ ابوالفضل چھیتی نال اوہدے پچھے گیا۔

"شہنشاہ نوں اج دی محفل چنگی لگی اے۔"

ابوالفضل نے اکبر دے دل وچ جھاتی مارن دی خاطر گل چھیڑی۔

اکبر مسکایا۔

"ہاں ابوالفضل، ایہہ گلاں، ہمیشہ وانگ، کمال دیاں سن۔"

"فیر وی اج شہنشاہ نوں گلاں بہت ای خاص لگیاں نیں کہ تسی ایہناں تے تنہائی وچ غور کرنا چاہندے او؟"

ابوالفضل نے حیرانی نال پچھیا۔

اکبر نے اشارہ کیتا تے اوہنوں گھیرا پائے پنجی دربان دس قدم دور ہوگئے۔

"ابوالفضل، اج دی رات میں رانی ماریا نال لنگھانا چاہنا واں۔ توں ایہناں نوں سانبھ لے، کل کوئی ہور گل کراں گے۔"

ابوالفضل دو لمحے چپ رہیا۔

"تے کیہ شہنشاہ نوں ایہہ گلاں سطحی لگیاں نیں؟"

اکبر مسکایا۔

"نہیں ابوالفضل، ایہہ کمال دیاں گلاں سن۔ میں ایہناں عالماں دیاں گلاں تے ہمیشہ ای غور کرنا واں۔ پر میں مسلمان جمیا ساں تے مسلمان ای مراں گا۔"

"تے شہنشاہ عالم، فیر ایہناں محفلاں دا مطلب؟"

"ابوالفضل، توں سیانا ایں۔ میں بادشاہ آں، کوئی ملا یاں پروہت نہیں۔ میں آپنی رعایا تے حکمرانی کرنی اے اوہناں نوں جنت نہیں دوانی۔ لیکن ایہہ گل لوکی نہیں سمجھدے۔ جے میں مسلمان ای رہواں تے سب دا بادشاہ نہیں بن سکدا۔ اصل وچ جے میں کسے وی اک مذہب دا پیروکار رہواں تے میں ساری رعایا دا بادشاہ نہیں بن سکدا۔"

"تے کیہ شہنشاہ بے دینے ہون دا اعلان کرن دا ارادہ رکھدے نیں؟"

ابوالفضل نے پریشانی نال پچھیا۔

"نہیں ابوالفضل، ایہدا وی سگوں نقصان ای ہونا اے۔"

ابوالفضل کجھ نہ سمجھ کے چپ رہیا۔

اکبر نے اسمان دے تاریاں نوں ویکھدے کہیا۔

"ایس لئی میں سب نوں الجھن وچ ای رکھاں گا۔ ہر کوئی ایہی سوچدا رہوے کہ میں اوہدے مذہب ول یاں تے مائل آں یاں فیر مائل ہو سکدا واں۔ فیر سارے مینوں قائل کرن دی آس وچ ای رجھے رہن گے۔"

ابوالفضل بے اختیار اگے ودھیا تے اوہنے جھک کے اکبر دا ہتھ چم لیا۔

"شہنشاہ عالم دی سمجھ بوجھ سارے عالم دیاں کتاباں تے علماں توں ودھ اے۔"

"بس کر ابوالفضل، ہن مینوں جان دے۔ میرا جی رانی دی آغوش لئی تڑفدا پیا اے۔"

اکبر نے شرارت نال کہیا تے محل ول نوں ٹر پیا۔