ਸਮਹ ਦੁਆਰ (Book Chapter)

 

(Download Complete Book)

ਸਮਹ ਦੁਆਰ

ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਓਹਦੇ ਰੰਗ

 ਪਹਿਲਾ ਅੰਗ

ਟੀਪੂ ਸਲਮਾਨ ਮਖ਼ਦੂਮ

(ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਪੰਜਾਬੀ ਤੋਂ ਅਨੁਵਾਦਿਤ)

ਹੜੱਪਾ ਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ

ਅੰਗ - ੧

ਪਹਿਲੀ ਗੱਲ

ਜੁਆਨ ਘੋੜੇ 'ਤੇ ਬੈਠਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਰੁੱਕ ਕੇ ਉਹਨੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਮੂਲੀਆਂ ਪੱਟ ਕੇ ਖਾਧੀਆਂ 'ਤੇ ਫੇਰ ਘੋੜੇ 'ਤੇ ਜਾ ਚੜ੍ਹਿਆ। ਘਰ ਅੱਪੜ ਕੇ ਉਹਨੇ ਪੱਗ ਲਾਹੀ, ਘੜੇ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਪੀਤਾ 'ਤੇ ਮੰਜੀ ਉੱਤੇ ਲੰਮਾ ਪੈ ਗਿਆ।

ਜੇ ਕੋਈ ਮੈਨੂੰ ਕਹੇ ਕਿ ਇਹ ਮੰਜ਼ਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਦਾ ਏ, ਤੂੰ ਦੱਸ ਭਾਈ ਇਹ ਕਿਸ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦਾ ਏ, 'ਤੇ ਮੈਂ ਫੱਸੂੜੀ ਵਿੱਚ ਪੈ ਜਾਵਾਂਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪੰਜਾਹ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਸੌ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ, ਪੰਜ ਸੌ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ, ਹਜ਼ਾਰ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ 'ਤੇ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਨੇਂ। ਓਹੀ ਕਿਸਾਨ, ਓਹੀ ਖੇਤ, ਓਹੀ ਹਲ, ਓਹੀ ਬੈਲ, ਓਹੀ ਘੋੜੇ, ਓਹੀ ਘੜੇ, ਓਹੀ ਬਰਾਦਰੀਆਂ 'ਤੇ ਓਹੀ ਸ਼ਰੀਕੇ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਾਲਾਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜੀਵਨ ਵੀ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਸੀ। ਐੱਸ ਕਰਕੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਫਸਲਾਂ 'ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਵੈਰ। ਘੁੜ-ਦੌੜਾਂ, 'ਤੇ ਮੇਲਿਆਂ ਠੇਲਿਆਂ ਦੇ ਮੁਆਸ਼ਕੇ। ਵਿਆਹਵਾਂ ਦੀਆਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ 'ਤੇ ਜਨਾਜ਼ਿਆਂ ਦੇ ਵੈਣ।

ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਏ, ਉਹ ਇਹੋ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਸੀ ਜਿਹਦੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਚੌਧਰੀ 'ਤੇ ਉਹਦੀ ਬਰਾਦਰੀ 'ਤੇ ਸ਼ਰੀਕਾ ਸੀ, 'ਤੇ ਕੁਝ ਵੈਰ 'ਤੇ ਯਾਰੀਆਂ ਸਨ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਚੌਪਾਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਹੋਇਆ 'ਤੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ। ਇਹੀ ਹਰ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਬੁਨਤਰ ਸੀ 'ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੇਰ-ਫੇਰ ਕਰਕੇ ਨਵੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਬਣਾ ਲਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਉਂਝ ਇਹ ਕੋਈ ਭੈੜੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਹਾਲਾਤ ਈ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਸਨ 'ਤੇ ਫੇਰ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਈ ਹੋਣੀਆਂ ਸਨ। ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਇਹੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸੰਨਅਤੀ ਇਨਕਲਾਬ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਾਲਾਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਸਨ ਐੱਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀਆਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਪਰ ਸੰਨਅਤੀ ਇਨਕਲਾਬ ਮਗਰੋਂ ਯੂਰਪ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਬਦਲ ਗਈ। ਅਜੀਬ-ਓ-ਗਰੀਬ ਹੋ ਗਈ। ਡਰਾਉਣੀ ਹੋ ਗਈ। ਨਫ਼ਸੀਆਤੀ ਹੋ ਗਈ। ਟੈਕਨੋਲੋਜੀਕਲ ਹੋ ਗਈ। ਡਿਪ੍ਰੈੱਸ ਹੋ ਗਈ। ਡਿਸਟੋਰਟ ਹੋ ਗਈ। ਨਵੀਂ 'ਤੇ ਵੱਖਰੀ ਹੋ ਗਈ।

ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਐਲਵਿਨ ਟੋਫ਼ਲਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ‘ਦਿ ਫਿਊਚਰ ਸ਼ੌਕ’ ਵਿੱਚ ਕਹਿਆ ਏ ਕਿ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬਦਲਦੇ ਜਾਂਦੇ ਨੇਂ। ਪਹਿਲਾਂ ਹਾਲਾਤ ਵਿੱਚ ਜਿੰਨੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਸੱਦੀਆਂ ਪਿੱਛੋਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਸਨ, ਓਨੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਹੁਣ ਕੁਝ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਈ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੇਂ। ਐੱਸ ਲਈ ਇੱਕ 'ਤੇ ਅੱਜ ਦੇ ਇਨਸਾਨ ਲਈ ਵੱਡਿਆਂ ਦੀਆਂ ਮੱਤਾਂ ਓਨੀਆਂ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਨਹੀਂ ਰਹੀਆਂ ਜਿੰਨੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਜ਼ਮਾਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। 'ਤੇ ਦੂਜਾ ਹਰ ਪੰਜ-ਸੱਤ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਬਾਅਦ ਹਾਲਾਤ ਏਨੇ ਕੁ ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਨੇਂ ਕਿ ਨਾ 'ਤੇ ਪਹਿਲੀਆਂ ਕਦਰਾਂ ਲਾਗੂ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੇਂ 'ਤੇ ਨਾ ਈ ਪਿਛਲੇ ਸਿਆਣ-ਪੁਣੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦੇ ਨੇਂ। ਹਰ ਕੁਝ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਬਾਅਦ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵੇਖਣਾ 'ਤੇ ਸਮਝਣਾ ਪੈਂਦਾ ਏ।

ਲਹਿੰਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਨੇ 'ਤੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਵੇਖਣ-ਪਰਖਣ ਦੇ ਆਪਣੇ ਜ਼ਾਵੀਏ ਆਪਣੇ ਹਾਲਾਤ ਨਾਲ ਬਦਲ ਲਏ। ਆਪਣੀਆਂ ਕਦਰਾਂ ਵੀ ਬਦਲ ਲਈਆਂ 'ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ। ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਅਜੇ ਤੀਕਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਬਦਲਿਆ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਵੀ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਨਾਲ ਬਦਲ ਚੁੱਕੇ ਨੇਂ, ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਅਜੇ ਵੀ ਸੱਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੇ ਹਾਲਾਤ 'ਤੇ ਈ ਹੁੰਦੀ ਏ। ਪੰਜਾਬੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੋਵੇ 'ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ 'ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹੋਵੇਗੀ ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ। 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ ਹੋਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਏ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਘੁੜ-ਦੌੜਾਂ ਵਾਲੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਰੇ, ਜਿੱਥੇ ਚੌਧਰੀ ਹੋਣਗੇ, ਕੰਮੀ ਹੋਣਗੇ 'ਤੇ ਸ਼ਰੀਕਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਹਕੀਕਤਾਂ ਤੋਂ ਨੱਸਣਾ ਈ ਨਹੀਂ, ਪੰਜਾਬੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਦੀ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਰੁਕਾਵਟ ਵੀ ਏ।

ਕਹਾਣੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਏ, ਪਰ ਪਹਿਲਾਂ 'ਤੇ ਕਹਾਣੀ ਓਸ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਏ ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਜ਼ੁਬਾਨ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਜਰ ਰਹੇ ਹੋਣ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਵੇਖ ਰਹੇ ਹੋਣ 'ਤੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੀਵਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। 'ਤੇ ਦੂਜਾ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਹਾਲਾਤ-ਓ-ਵਾਕਿਆਤ ਦੇ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਅਜੋਕੇ ਸਿਆਪਿਆਂ ਬਾਰੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਨੇਂ, ਨਾ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਜ਼ਮਾਨਿਆਂ ਬਾਰੇ।

ਜ਼ੁਬਾਨ ਅੱਜ ਤੀਕਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਇਨਸਾਨੀ ਈਜਾਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਈਜਾਦ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਏ। ਉਹ ਐੱਸ ਵਜੋਂ ਕਿ ਇੱਕ ਇਨਸਾਨ ਦੂਜੇ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਨਾ 'ਤੇ ਸੋਚ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦਾ ਏ 'ਤੇ ਨਾ ਈ ਉਹਦੇ ਜਜ਼ਬਿਆਂ 'ਤੇ ਮਹਿਸੂਸਾਤ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਜੋਗਾ ਏ। ਜ਼ੁਬਾਨ ਇੱਕ ਇਕੱਲਾ ਰਾਹ ਏ ਜਿਹਦੇ ਭਾਰੋਂ ਇੱਕ ਇਨਸਾਨ ਦੂਜੇ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਦੱਸ ਸਕਦਾ ਏ ਕਿ ਉਹ ਕੀ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਏ 'ਤੇ ਕੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਏ। ਐੱਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਨਸਾਨੀ ਦਿਮਾਗਾਂ ਦਾ ਜ਼ੁਬਾਨ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੈੱਟਵਰਕ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੁੜ ਕੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਅੰਦਰੂਨੀ ਰਾਬਤੇ ਬਣਾ ਲੈਣਾ ਇਨਸਾਨੀ ਇਰਤਕਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮੁੱਖ ਅੰਗ ਏ। ਜ਼ੁਬਾਨ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਐੱਸ ਕਾਬਲ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਏ ਕਿ ਉਹ ਇਨਸਾਨੀ ਅਹਿਸਾਸਾਂ 'ਤੇ ਜਜ਼ਬਿਆਂ ਦਾ ਵਧੀਆ ਇਜ਼ਹਾਰ ਕਰ ਸਕੇ, ਸਗੋਂ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਲਮੀ, ਮੰਤਕੀ 'ਤੇ ਡੂੰਘੀ ਸਾਇੰਸੀ 'ਤੇ ਫ਼ੰਨੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਜੋਗੀ ਵੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਏ। ਜ਼ੁਬਾਨ ਦੇ ਵਜੂਦ ਲਈ ਦੋ ਸ਼ੈਵਾਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨੇਂ। ਇੱਕ ਲਫ਼ਾਜ਼ੀ 'ਤੇ ਦੂਜਾ ਗ੍ਰਾਮਰ ਦੇ ਅਸੂਲ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ੈਵਾਂ ਹਰ ਨਿੱਕੀ-ਵੱਡੀ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੇਂ। ਪਰ ਕੋਈ ਬੋਲੀ ਵੱਡੀ ਬੋਲੀ ਓਦੋਂ ਬਣਦੀ ਏ ਜਦੋਂ ਉਹਦੇ ਗ੍ਰਾਮਰ ਦੇ ਅਸੂਲਾਂ ਅੰਦਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਈ ਉਹਦੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਕਤੀ ਹੋਵੇ ਕਿ ਉਹਦੇ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ 'ਤੇ ਅਨੋਖੇ ਬੁਨਤਰ ਬਣਾ ਕੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਚ 'ਤੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਜ਼ਬਿਆਂ 'ਤੇ ਅਹਿਸਾਸਾਂ ਦਾ ਇਜ਼ਹਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਜਿਸ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਜਿੰਨਾ ਵਾਧੂ ਹੋ ਸਕੇਗਾ, ਉਹ ਬੋਲੀ ਓਹਨੇ ਹੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ 'ਤੇ ਜ਼ਾਵੀਏ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਸਕੇਗੀ, 'ਤੇ ਨਵੀਂ-ਨਵੀਂ 'ਤੇ ਅਨੋਖੀ ਤੋਂ ਅਨੋਖੀ ਗੱਲ ਵੀ ਕਰ ਸਕੇਗੀ। ਨਵੇਂ ਜ਼ਮਾਨੇ, ਨਵੇਂ ਹਾਲਾਤ 'ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਜੰਮੇ ਨਵੇਂ ਮਸਲੇ, ਨਵੇਂ ਖਿਆਲਾਂ 'ਤੇ ਨਵੇਂ ਜਜ਼ਬਿਆਂ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰ ਸਕੇਗੀ। ਯਾਨੀ ਜ਼ਮਾਨੇ ਨਾਲ ਤੁਰ ਸਕੇਗੀ 'ਤੇ ਜੀਉਂਦੀ ਰਹਿ ਸਕੇਗੀ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਲਚਕ 'ਤੇ ਇਹ ਵੁਸਅਤ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹਨੂੰ ਆਟੇ ਦੇ ਪੇੜੇ ਵਾਂਗ ਵੇਲਣਾ ਪੈਂਦਾ ਏ। ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਤਣਾ ਪੈਂਦਾ ਏ। ਉਹਦੇ ਵਿੱਚ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹਰ ਅੰਗ ਨਾਲ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਏ ਤਾਂ ਉਹਦੇ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬੁਨਤਰਾਂ ਬਣਨ 'ਤੇ ਉਹਦਾ ਕੈਨਵਸ ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾਵੇ। ਐੱਸ ਕੰਮ ਲਈ ਨਿਰਿਆ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖਣੀਆਂ ਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਅਦਬ, ਫ਼ਨੂਨ-ਏ-ਲਤੀਫ਼ਾ, ਸਾਇੰਸ, ਮੰਤਕ, ਤਰੀਖ਼, ਫਲਸਫ਼ਾ, ਸਿਆਸਤ, ਮਾਸ਼ੀਅਤ, ਕਾਨੂੰਨ ਅੱਤੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨੀ 'ਤੇ ਲਿਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਏ।

ਸੁਕਰਾਤ ਤੋਂ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੇ ਯੂਨਾਨੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ੀਆਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੀ ਜਿੰਦੜੀ ਐੱਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੰਘ ਰਹੀ ਏ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਟਾਂਗੇ ਦੀ ਪਿਛਲੀ ਸੀਟ 'ਤੇ ਬੈਠੇ ਹੋਈਏ। ਘੋੜਾ ਅਗਾਂਹ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੋਵੇ 'ਤੇ ਸਾਡਾ ਮੂੰਹ ਪਿੱਛਾਂ ਵੱਲ ਹੋਵੇ। ਹੁਣ ਟਾਂਗਾ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਏ 'ਤੇ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉਹ ਇਲਾਕਾ ਏ ਜਿਹਨੂੰ ਟਾਂਗਾ ਲੰਘ ਚੁੱਕਿਆ ਏ। ਐੱਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਾਡਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੁੰਦਾ ਏ, ਜਦ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਵੇਲੇ ਵੱਲ ਸਾਡੀ ਕੰਧ ਹੁੰਦੀ ਏ। ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਮਾਜ਼ੀ ਵੇਖ ਕੇ ਟੀਵਾ ਲਾਉਂਦੇ ਆਂ ਬਈ ਹਾਲਾਤ ਐੱਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੱਲਦੇ ਰਹਿਣਗੇ 'ਤੇ ਮੁਸਤਕਬਿਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਓਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਈ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। 'ਤੇ ਪਹਿਲੇ ਜ਼ਮਾਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਵੀ ਐੱਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੀ। ਸੱਦੀਆਂ ਤੀਕਰ ਹਾਲਾਤ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਈ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਈ ਮਸਲੇ ਜੰਮਦੇ ਸਨ 'ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਵੀ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਈ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਹੱਲ ਪਿਛਲੀਆਂ ਨਸਲਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨਸਲਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ, 'ਤੇ ਵੱਡਿਆਂ ਦੀਆਂ ਇਹ ਨਸੀਹਤਾਂ ਨਸਲ-ਦਰ-ਨਸਲ ਕੰਮ ਆਉਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਪਰ ਪਿਛਲੇ ਪੰਜਾਹ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਸਭ ਕੁਝ ਬਦਲ ਗਿਆ ਏ। ਹੁਣ ਹਾਲਾਤ ਕੁਝ ਈ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਪਿੱਛੋਂ ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਨੇਂ। ਨਵੇਂ ਹਾਲਾਤ ਨਵੇਂ ਸਿਆਪੇ ਜੰਮਦੇ ਨੇਂ, ਜਿਹਨਾਂ ਲਈ ਨਵੇਂ ਹੱਲ ਚਾਹੀਦੇ ਹੁੰਦੇ ਨੇਂ।

ਇਹ ਜ਼ੁਬਾਨ ਮੁੱਕਣ ਦਾ ਮਸਲਾ ਵੀ ਨਵਾਂ ਏ। ਤਰੀਖ਼ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੀ ਅੰਜ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਕਿ ਵੱਡੀਆਂ ਜ਼ੁਬਾਨਾਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਜ਼ੁਬਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਸੁੱਟਣ। ਜ਼ੁਬਾਨਾਂ ਮੁੱਕਦੀਆਂ ਅੰਜ ਸਨ ਕਿ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਹਾਲਾਤ ਦੇ ਨਾਲ ਥੋੜੀ-ਥੋੜੀ ਬਦਲਦੀ-ਬਦਲਦੀ ਉਹ ਬਿਲਕੁਲ ਈ ਨਵੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਪਰ ਐੱਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਕੋਈ ਕੌਮ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਘਟੀਆ ਸਮਝ ਕੇ ਬੋਲਣੀ, ਲਿਖਣੀ 'ਤੇ ਪੜ੍ਹਨੀ ਛੱਡ ਦੇਵੇ। ਇਹ ਮਸਲਾ ਨਵੇਂ ਹਾਲਾਤ ਦਾ ਏ, 'ਤੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਗਲੋਬਲ ਪਿੰਡ ਬਣ ਜਾਣ ਨਾਲ ਪੁੰਗਰਿਆ ਏ। ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਇੱਕ ਦੇਸ ਦੇ ਵਾਸੀ ਵੱਡੀ ਸੌਖ ਨਾਲ 'ਤੇ ਵੱਡੀ ਤਾਦਾਦ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ, ਸੈਰ ਕਰਨ, ਕਾਰੋਬਾਰ 'ਤੇ ਨੌਕਰੀਆਂ ਕਰਨ ਜਾ ਸਕਦੇ ਨੇਂ, 'ਤੇ ਜਾਂਦੇ ਵੀ ਨੇਂ। ਅੱਜ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਦੇਸ ਅਮੀਰ ਹੋ ਗਏ ਨੇਂ 'ਤੇ ਰਹਿੰਦੇ ਬਹੁਤ ਮਾੜੇ ਰਹਿ ਗਏ ਨੇਂ। ਇਲਮ-ਓ-ਅਦਬ ਅਮੀਰ ਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਤਰੱਕੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਏ, 'ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਅਮੀਰ 'ਤੇ ਇਲਮ-ਓ-ਅਦਬ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੇਸਾਂ ਦੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਦੁਨੀਆਂ 'ਤੇ ਛਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੇਂ, 'ਤੇ ਉਹ ਮਾੜੇ ਦੇਸਾਂ ਦੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਨੂੰ ਖਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੇਂ। ਮਾੜੇ ਦੇਸਾਂ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਨਸਲਾਂ ਵੇਖਦੀਆਂ ਨੇਂ ਕਿ ਇਹ ਛਾਂਦਿਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਦੇ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਅਮੀਰ ਵੀ ਹੈਨ, 'ਤੇ ਇਲਮ-ਓ-ਅਦਬ ਦੇ ਵਧੀਆ ਕੰਮ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਬੋਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਈ ਪਏ ਹੁੰਦੇ ਨੇਂ। ਉਹਨਾਂ ਇਹੋ ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ ਏ ਕਿ ਜ਼ਰੂਰ ਇਹ ਅਮੀਰ ਦੇਸਾਂ ਦੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਚੰਗੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ 'ਤੇ ਸਾਡੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਬੇਕਾਰ 'ਤੇ ਘਟੀਆ ਹੋਵੇਗੀ, ਤਦ ਹੀ 'ਤੇ ਤਰੱਕੀ ਅਮੀਰ ਬੋਲੀਆਂ ਪਈ ਕਰਦੀਆਂ ਨੇਂ। ਇਹ ਸਮਝ ਕੇ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਮਾਂ ਬੋਲੀਆਂ ਛੱਡ ਕੇ ਵੱਡੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਅਪਣਾਈ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਨੇਂ। ਐੱਸ ਮਸਲੇ ਦਾ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਏ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਗਰੀਬ ਦੇਸਾਂ ਦੀਆਂ ਮਾਂ ਬੋਲੀਆਂ ਮਰ ਜਾਣਗੀਆਂ।

ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ 'ਤੇ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਐੱਸ ਵੇਲੇ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸੱਤ ਹਜ਼ਾਰ ਜ਼ੁਬਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦਸਵੀਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਏ। ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ, ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ, ਇੰਗਲਿਸਤਾਨ, ਮਸ਼ਰਕ-ਏ-ਵੁਸਤਾ, ਫ਼ਰਾਂਸ, ਅਮਰੀਕਾ 'ਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਏ, ਸਗੋਂ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ 'ਤੇ ਇਹ ਪੰਜਵੀਂ ਵੱਡੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਏ। ਕਰੋੜਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇਹ ਸੱਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀ ਜ਼ੁਬਾਨ, ਜਿਹੜੀ ਸਾਡੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਏ, ਬੁਹਤ ਵੱਡੀ, ਵੁਸਅਤ ਆਲੀ, ਫਾਇਦੇਮੰਦ 'ਤੇ ਵਧੀਆ ਜ਼ੁਬਾਨ ਏ। ਕੀ ਅਸੀਂ ਇਹਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਮਾਰ ਸੁੱਟਾਂਗੇ?

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦਿਲ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਧੋਤੀ-ਕੁਰਤਾ ਪਾਇਆ ਦਿੱਸੇ 'ਤੇ ਅਚਰਜ ਲੱਗਦਾ ਏ। ਕੋਈ ਖੁੱਸਾ-ਪੱਗ ਪਾਇਆ ਦਿੱਸੇ 'ਤੇ ਅਚਰਜ ਲੱਗਦਾ ਏ। ਕੋਈ ਪੜ੍ਹਿਆ-ਲਿਖਿਆ ਪੰਜਾਬੀ, ਇਲਮ-ਓ-ਅਦਬ ਦੇ ਕਿਸੇ ਮੌਜੂਦ ਉੱਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਵਿੱਚ ਘੰਭੀਰ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਸੁਣੀਜੇ 'ਤੇ ਅਜੀਬ ਲੱਗਦਾ ਏ। ਇਹ ਅਚਰਜ ਲੱਗਣਾ ਅਜੀਬ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਏ, ਪਰ ਖੌਰੇ ਕਿਉਂ ਇਹ ਅਜੀਬ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੀ?

ਹੋਰ ਵੀ ਬਥੇਰੀਆਂ ਅਜੀਬ ਗੱਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਪਈਆਂ ਨੇਂ। ਟੀ.ਵੀ 'ਤੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਚੱਲਦੇ ਨੇਂ ਕਿ ਸੁਆਣੀਆਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰੈਸਟ ਕੈਂਸਰ ਤੋਂ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਏ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਬਹੁਤ ਫੈਲ ਰਿਹਾ ਏ 'ਤੇ ਇਹਦਾ ਬਾਕਾਇਦਗੀ ਨਾਲ ਚੈੱਕ ਅੱਪ ਕਰਾਂਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਏ। ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਚੱਲਦਾ ਏ, ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਏ। ਇਹ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੱਲਦਾ ਏ ਬਈ ਸੁਆਣੀਆਂ ਨੂੰ ਛਾਤੀ ਦੇ ਕੈਂਸਰ ਬਾਰੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਏ। ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵਾਸਤੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਕੌਮੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਵਿੱਚ ਚਲਾਉਂਦੇ ਨੇਂ ਤਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੋਕੀ ਗੱਲ ਸਮਝ ਸਕਣ। ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਏ। ਪਰ ਇਹ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਚੱਲ ਸਕਦਾ। ਚੱਲਿਆ 'ਤੇ ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਹਾ-ਹਾਕਾਰ ਪਾ ਦੇਣੀ ਏ ਬਈ ਟੀ.ਵੀ 'ਤੇ ਗੰਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਕੇ ਫ਼ਹਾਸ਼ੀ ਪਈ ਬਖੇਰੀ ਜਾਂਦੀ ਏ। ਗੰਦੀ ਗੱਲ? ਫ਼ਹਾਸ਼ੀ? ਕਿਉਂ ਬਈ, ਜੇ ਇੱਕ ਗੱਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ 'ਤੇ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਿਆਂ ਸਾਫ਼ 'ਤੇ ਚੰਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਏ 'ਤੇ ਓਹੀ ਗੱਲ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਨਾਲ ਗੰਦੀ 'ਤੇ ਫ਼ਹਿਸ਼ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਏ?

ਕਹਿੰਦੇ ਹੈਨ ਕਿ ਇੱਜ਼ਤ ਕਰਾਉਣਾ ਵੀ ਇੱਕ ਫ਼ਨ ਏ, ਜਿਹੜਾ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵੀ ਇਹ ਫ਼ਨ ਭੁੱਲੇ ਬੈਠੇ ਨੇਂ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਰਸੇ, ਆਪਣੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦੀ ਰੱਜ ਕੇ ਜੱਗ ਹਸਾਈ ਪਏ ਕਰਾਉਂਦੇ ਨੇਂ। ਛਾਤੀ ਦੇ ਕੈਂਸਰ ਦਾ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਕਹਾਏਗਾ ਮਮਿਆਂ ਦਾ ਕੈਂਸਰ, 'ਤੇ ਮੱਮਾ ਇੱਕ ਗੰਦਾ ਲਫ਼ਜ਼ ਏ, ਫ਼ਹਿਸ਼ ਲਫ਼ਜ਼ ਏ। ਪਰ ਮੱਮਾ ਗੰਦਾ 'ਤੇ ਫ਼ਹਿਸ਼ ਲਫ਼ਜ਼ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਏ? ਇਹ ਇਨਸਾਨੀ ਜੁੱਸੇ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਨਾਂ ਏ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੱਥ ਜਾਂ ਨੱਕ ਇਨਸਾਨੀ ਜੁੱਸੇ ਦੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹੈਨ। ਫੇਰ ਵੀ ਮੱਮਾ ਇੱਕ ਗੰਦਾ 'ਤੇ ਫ਼ਹਿਸ਼ ਲਫ਼ਜ਼ ਏ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕਦੀ ਵੀ ਕਿਸੇ ਸਾਇੰਸੀ ਜਾਂ ਤਿੱਬੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਘੰਭੀਰ ਮੌਜੂਦ 'ਤੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਜਦ ਵੀ ਇਸਤੇਮਾਲ ਹੁੰਦਾ ਏ ਜਾਂ 'ਤੇ ਗਾਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਫੇਰ ਗੰਦੀਆਂ ਜੁਗਤਾਂ ਵਿੱਚ। ਐੱਸ ਲਈ ਲੋਕਾਈ ਦੇ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਲਫ਼ਜ਼ ਗੰਦੀ 'ਤੇ ਫ਼ਹਿਸ਼ ਗੱਲ ਨਾਲ ਜੁੜ ਚੁੱਕਿਆ ਏ। ਜੇ ਵਾਕਈ ਇਹ ਲਫ਼ਜ਼ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਏ 'ਤੇ ਫੇਰ ਘੰਭੀਰ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ? ਘੰਭੀਰ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਲਫ਼ਜ਼ ਐੱਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਸੰਜੀਦਾ, ਇਲਮੀ 'ਤੇ ਅਦਬੀ ਗੱਲ ਪੰਜਾਬੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਵਿੱਚ ਕਰਨੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਏ। ਘੰਭੀਰ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਉਰਦੂ ਜਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦਾ ਵਰਤਾਉ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਏ। ਸੋ ਪੰਜਾਬੀ ਰਹਿ ਗਈ ਗਾਲ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਗੰਦੀਆਂ ਜੁਗਤਾਂ ਜੋਗੀ 'ਤੇ ਉਹਦੇ ਲਫ਼ਜ਼ ਬਣ ਗਏ ਗੰਦੇ 'ਤੇ ਫ਼ਹਿਸ਼।

ਇਹ ਸਾਡੀ ਬੋਲੀ ਦਾ ਨਹੀਂ ਸਾਡਾ ਘਟੀਆਪਣ ਏ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗੰਦੀ ਬੋਲੀ ਬਣਾ ਛੱਡਿਆ ਏ। ਜਿੱਥੋਂ ਤੀਕਰ ਲਫ਼ਜ਼ ਮੱਮੇ ਦੇ ਮਤਲਬ ਦਾ ਤਾਲੁੱਕ ਏ, ਇਹ ਲਫ਼ਜ਼ ਵੱਡਾ ਪਵਿੱਤਰ 'ਤੇ ਮੁਕੱਦਸ ਏ। ਲਫ਼ਜ਼ ਮੱਮਾ ਬੇਬੇ 'ਤੇ ਬਾਲ ਦੇ ਤਾਲੁੱਕ ਨੂੰ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਦਾ ਏ ਕਿਉਂਕਿ ਜੰਮਣ ਮਗਰੋਂ ਬਾਲ ਬੇਬੇ ਦੇ ਮਮਿਆਂ ਤੋਂ ਈ ਖ਼ੁਰਾਕ ਲੈ ਕੇ ਜਿਊਂਦਾ ਏ। ਇਹ ਲਫ਼ਜ਼ ਮਾਂ 'ਤੇ ਬਾਲ ਦੇ ਪਾਕੀਜ਼ਾ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦਾ ਅਕਾਸ ਏ। ਲਫ਼ਜ਼ ਮੱਮੇ ਤੋਂ ਈ ਸਾਡੇ ਦੋ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਲਫ਼ਜ਼ ਨਿਕਲੇ ਨੇਂ। ਇੱਕ ਮਾਂ 'ਤੇ ਦੂਜਾ ਮਾਂ ਦੀ ਮਮਤਾ। ਸਾਡੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦਾ ਇਹ ਪਾਕ 'ਤੇ ਮੁਕੱਦਸ ਲਫ਼ਜ਼, ਜਿਹੜਾ ਬੇਬੇ 'ਤੇ ਬਾਲ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੀ ਯਾਦ ਦਵਾਉਂਦਾ ਏ, ਅਸੀਂ ਗੰਦਾ 'ਤੇ ਫ਼ਹਿਸ਼ ਬਣਾ ਛੱਡਿਆ ਏ। ਸਾਨੂੰ ਕਦੀ ਚੇਤੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਜੇ ਇਹ ਲਫ਼ਜ਼ ਏਨਾ ਈ ਗੰਦਾ 'ਤੇ ਫ਼ਹਿਸ਼ ਏ, 'ਤੇ ਫੇਰ ਐੱਸ ਤੋਂ ਸਾਡੇ ਈ ਦੋ ਇੰਤਹਾਈ ਪਵਿੱਤਰ 'ਤੇ ਮੁਕੱਦਸ ਲਫ਼ਜ਼ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੁੰਗਰ ਪਏ ਨੇਂ? ਗੱਲ 'ਤੇ ਇਹ ਵੀ ਵੱਡੀ ਅਜੀਬ ਏ, ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਅਜੀਬ ਲੱਗਦੀ ਨਹੀਂ।

ਕਹਿੰਦੇ ਨੇਂ ਕਿ ਇੱਕ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੂੰਮੜ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਸਰਘੀ ਵੇਲੇ ਉਹ ਉੱਠਿਆ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਖੋਹ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆਇਆ। ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਚੰਗਾ ਮਸਤ ਹੋ ਕੇ ਸੋਇਆ ਸੀ ਐੱਸ ਲਈ ਉਹਵਾ ਤਾਜ਼ਾ-ਦਮ ਸੀ। ਸਵੇਰ ਦੀ ਨਿੰਮੀ-ਨਿੰਮੀ ਵਾਅ ਵਿੱਚ ਸਾਹ ਲਿਆ 'ਤੇ ਜੀਅ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ। ਮਜ਼ੇ ਦੇ ਨਾਲ ਆਕੜ ਲਈ 'ਤੇ ਟਹਲਦਾ-ਟਹਲਦਾ ਛੱਪੜ ਵੱਲ ਤੁਰ ਪਿਆ। ਓਥੇ ਪਾਣੀ ਪੀਤਾ 'ਤੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਏਧਰ-ਓਧਰ ਫਿਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਸ਼ਿਕਾਰ ਕੋਈ ਨਾ ਮਿਲਿਆ 'ਤੇ ਸਵੇਰ ਹੋ ਗਈ। ਸੂਰਜ ਨਿਕਲਿਆ 'ਤੇ ਉਹਨੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਉਹਦੀ ਪਰਛਾਈਂ ਬੁਹਤ ਵੱਡੀ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਏਨੀ ਵੱਡੀ ਪਰਛਾਈਂ ਵੇਖ ਕੇ ਉਹਦੀ ਛਾਤੀ ਫੁੱਲ ਗਈ। ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਬਈ ਮੈਂ 'ਤੇ ਬੁਹਤ ਵੱਡਾ ਵਾਂ, ਮੇਰਾ ਸ਼ਿਕਾਰ 'ਤੇ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਇੱਕ ਹਾਥੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਏ। ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਉਹਨੇ ਹਾਥੀ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਕਾਫ਼ੀ ਚਿਰ ਫਿਰਦਾ ਰਿਹਾ, ਹਾਥੀ ਕਿੱਥੋਂ ਲੱਭਣਾ ਸੀ? ਏਨੇ ਵਿੱਚ ਸੂਰਜ ਕੁਝ ਉੱਤੇ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹ ਆਇਆ। ਹੁਣ ਜੋ ਉਹਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆਪਣੀ ਪਰਛਾਈਂ 'ਤੇ ਪਈ 'ਤੇ ਉਹਨੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਪਰਛਾਈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਕੁਝ ਨਿੱਕੀ ਹੋਈ ਪਈ ਸੀ। ਉਹਨੇ ਸੋਚਿਆ ਹਾਥੀ ਦੀ ਲੋੜ ਕੋਈ ਨਹੀਂ, ਮੇਰਾ ਡਿੱਡ ਉੱਠ ਜਾਂ ਬੈਲ ਨਾਲ ਵੀ ਭਰ ਜਾਵੇਗਾ। ਹੁਣ ਉਹਨੇ ਉੱਠ ਜਾਂ ਬੈਲ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਕੁਝ ਹੋਰ ਵੇਲਾ ਲੰਘ ਗਿਆ 'ਤੇ ਸੂਰਜ ਕੁਝ ਹੋਰ ਉੱਤੇ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹ ਆਇਆ। ਹੁਣ ਜੇ ਉਹਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆਪਣੀ ਪਰਛਾਈਂ 'ਤੇ ਪਈ 'ਤੇ ਉਹਨੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਪਰਛਾਈਂ ਹੋਰ ਸੁੱਕੜੀ ਪਈ ਸੀ। ਹੁਣ ਉਹ ਥੱਕ ਵੀ ਗਿਆ ਸੀ 'ਤੇ ਭੁੱਖ ਵੀ ਵਾਧੂ ਪਈ ਲੱਗਦੀ ਸੀ। ਉਹਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਹਿਆ ਕਿ ਉੱਠ ਜਾਂ ਬੈਲ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ, ਡਿੱਡ ਬੱਕਰੀ ਨਾਲ ਵੀ ਭਰ ਜਾਵੇਗਾ। 'ਤੇ ਹੁਣ ਉਹਨੇ ਬੱਕਰੀ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਕੁਝ ਹੋਰ ਵੇਲਾ ਲੰਘ ਗਿਆ 'ਤੇ ਸੂਰਜ ਸਿਰ 'ਤੇ ਆਣ ਖਲੋਤਾ। ਭੁੱਖ ਨਾਲ ਵੀ ਨਿਢਾਲ ਹੋ ਗਿਆ 'ਤੇ ਥੱਕ ਕੇ ਵੀ ਚੂਰ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਜੋ ਪਰਛਾਈਂ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਪਈ 'ਤੇ ਉਹ ਬਿਲਕੁਲ ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਦਿੱਸੀ। ਥੋੜਾ ਕੁ ਚਿਰ ਆਪਣੀ ਪਰਛਾਈਂ ਨੂੰ ਵੇਖਦਾ ਰਿਹਾ 'ਤੇ ਫੇਰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਏ ਅੱਜ ਦਾ ਕੰਮ ਖਰਗੋਸ਼ ਨਾਲ ਵੀ ਚੱਲ ਜਾਵੇਗਾ।

ਇਹ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਕਲਚਰ ਜਿਹੜਾ ਕੇ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਨਿਜ਼ਾਮ ਦਾ ਨਵਾਂ ਵਸੀਬ ਏ, ਸਾਨੂੰ ਸਰਘੀ ਦਾ ਲੂੰਮੜ ਬਣਾਈ ਖਲੋਤਾ ਏ। ਸਾਨੂੰ ਕਮਲਾ ਬਣਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਸਾਡੀ ਪਰਛਾਈਂ ਬੁਹਤ ਵੱਡੀ ਬਣਾ ਕੇ ਵਿਖਾਉਂਦਾ ਏ। ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਦਾ ਏ ਬਈ ਅਸੀਂ ਬੁਹਤ ਵੱਡੇ ਆਂ। ਸਾਨੂੰ ਜਿਹੜਾ ਆਪਣਾ ਆਪ ਪਿਆ ਦਿੱਸਦਾ ਏ, ਇਹ ਸਭ ਝੂਠ ਏ। ਅਸਲੋਂ ਅਸੀਂ ਅਜ਼ੀਮ ਆਂ। ਸਾਡੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਬੁਹਤ ਵੱਡੀ ਏ। ਅਸੀਂ ਅਸਮਾਨ ਨੂੰ ਜੱਫਾ ਮਾਰਨ ਲਈ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਆਂ। 'ਤੇ ਜੇ ਅਸੀਂ ਅਸਮਾਨ ਨੂੰ ਜੱਫਾ ਨਾ ਮਾਰਿਆ 'ਤੇ ਸਾਡੀ ਜਿੰਦੜੀ ਬੇਕਾਰ ਜਾਵੇਗੀ। ਅਸਮਾਨ ਨੂੰ ਜੱਫਾ ਮਾਰੋ। ਅਸਮਾਨ ਵੱਲ ਛਾਲਾਂ ਮਾਰੋ। ਇਹ ਕਹਿ-ਕਹਿ ਕੇ ਸਾਡਾ ਦਿਮਾਗ਼ ਖ਼ਰਾਬ ਕਰ ਛੱਡਦਾ ਏ ਇਹ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਕਲਚਰ। ਸਰਘੀ ਦੇ ਲੂੰਮੜ ਵਾਂਗ ਸਾਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਏ ਅਸੀਂ ਬੁਹਤ ਵੱਡੇ ਆਂ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਅਸਮਾਨ ਨੂੰ ਜੱਫਾ ਨਾ ਮਾਰ ਸਕੇ 'ਤੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਜਿੰਦੜੀ ਜ਼ਾਇਆ ਕਰ ਜਾਵਾਂਗੇ।

ਫੇਰ ਇਹ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਦਾ ਵਸੀਬ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਦਾ ਏ ਕਿ ਅਸਮਾਨ ਦਾ ਮਤਲਬ ਏ ਕਾਮਯਾਬੀ, 'ਤੇ ਕਾਮਯਾਬੀ ਦਾ ਮਿਆਰ ਏ ਦੌਲਤ। ਐੱਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਲਪੁਣੇ ਤੋਂ ਈ ਇਹ ਗਿਰਦਾਨਾਂ ਸੁਣ-ਸੁਣ ਕੇ, ਵੱਡੇ ਹੋਣ ਤੀਕਰ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਇਕੱਲਾ ਮਕਸਦ ਦੌਲਤ ਦੇ ਅੰਬਾਰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਏ। ਬਾਲਪੁਣੇ ਤੋਂ ਈ ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿੱਚ ਇਹੋ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਏ ਕਿ ਜੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਕੈਰੀਅਰ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਨਾ ਹੋਏ 'ਤੇ ਸਮਝੋ ਸਾਡੇ ਵਜੂਦ 'ਤੇ ਈ ਫਿਟੇ-ਮੂੰਹ ਏ। 'ਤੇ ਕੈਰੀਅਰ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬੀ ਦਾ ਮਿਆਰ ਏ ਢੇਰ ਸਾਰੀਆਂ ਦੌਲਤਾਂ ਦੇ ਅੰਬਾਰ। ਇਹ ਸ਼ੋਰ ਐੱਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਡੇ ਚਾਰ-ਚੁਫੇਰੇ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਪਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਏ ਕਿ ਸਾਡੀ ਮੱਤ ਦਾ ਸੂਰਜ ਕਦੀ ਉੱਤੇ ਆ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਔਕਾਤ ਨਹੀਂ ਵਿਖਾ ਸਕਦਾ। ਅਸੀਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਇਹੋ ਸਮਝਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਆਂ ਕਿ ਸਾਡੀ ਜਿੰਦੜੀ ਦਾ ਇਕੱਲਾ ਮਕਸਦ ਦੌਲਤ ਕਮਾਉਣਾ ਏ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਦੌਲਤ ਕਮਾਈ 'ਤੇ ਅਸੀਂ ਕਾਮਯਾਬ ਆਂ, ਵਰਨਾ ਨਾਕਾਮ 'ਤੇ ਨਿਖਿੱਧ। ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਵਜੂਦ ਦੀ ਕਦਰ-ਓ-ਕੀਮਤ ਵੀ ਸਾਡੇ ਕਾਮਯਾਬ ਕੈਰੀਅਰ ਨਾਲ ਜੁੜ ਜਾਂਦੀ ਏ। ਜਿੰਦੜੀ ਦੀ ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਸਾਡਾ ਬੇੜਾ ਗਰਕ ਕਰ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੰਦੀ ਏ। ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਨਿਜ਼ਾਮ ਸਾਨੂੰ ਦੌਲਤ ਦੇ ਐੱਸ ਮੌਤ ਦੇ ਖੂਹ ਵਿੱਚ ਭਜਾ-ਭਜਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਏ।

ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਨਿਜ਼ਾਮ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਏ ਕਿ ਲੋਕੀ ਐੱਸ ਨਿਜ਼ਾਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੁਰਜ਼ੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣ। ਇਹ ਬੇ-ਰਹਿਮ ਨਿਜ਼ਾਮ ਚਾਹੁੰਦਾ ਏ ਕਿ ਲੋਕ ਇਨਸਾਨ ਤੋਂ ਮਸ਼ੀਨ ਦੇ ਪੁਰਜ਼ੇ ਬਣ ਜਾਣ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜਿੰਦੜੀ ਵਿੱਚ ਸਿਵਾਏ ਪੈਹਾ ਕਮਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ, ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਾ ਰਵੇ। ਨਾ ਰਿਸ਼ਤੇ, ਨਾ ਸ਼ੌਕ, ਨਾ ਫ਼ਨ, ਨਾ ਅਦਬ, ਨਾ ਇਲਮ ਬਰਾਏ ਇਲਮ ਦੀ ਤਲਬ, ਨਾ ਸਮਾਜੀ ਕੰਮ 'ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੁਝ ਹੋਰ। ਬਸ ਕੰਮ ਈ ਕੰਮ ਹੋਵੇ, 'ਤੇ ਕੰਮ ਵੀ ਉਹ ਹੋਵੇ ਜਿਹਦੇ ਵਿੱਚ ਦੌਲਤ ਕਮਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੋਵੇ। ਕਿਹੜੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਦੌਲਤ ਕਮਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਏ, ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਨਿਜ਼ਾਮ ਕਰਦਾ ਏ, ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਨਿਜ਼ਾਮ। ਐੱਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਨਿਜ਼ਾਮ ਦੀ ਮੁੱਠ ਵਿੱਚ ਫੱਸ ਕੇ ਸਾਰਾ ਸਮਾਜ ਖੂਹ ਦੇ ਡੱਡੂ ਵਾਂਗ ਦੌਲਤ ਦੀ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਲੱਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਏ, ਜਦੋਂ ਤੀਕਰ ਕਬਰ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਉਹਨੂੰ ਢੱਕ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੀ।

ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਏ 'ਤੇ ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਹੋਰ ਛਿੰਜ ਵੀ ਆ ਖਲੋਂਦੀ ਏ। ਉਹ ਇਹ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਕੱਲੇ ਆਂ 'ਤੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਵਕਤ ਵੀ ਬੁਹਤ ਘੱਟ ਏ। ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਕਰਨਾ ਏ ਅਸਾਂ ਈ ਕਰਨਾ ਏ 'ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਫਟਾ-ਫਟ। ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੱਡੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ। ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਦੀਵਾ ਬਾਲ ਦਈਏ, 'ਤੇ ਅਗਲੇ ਆਪਣੇ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਦੀਵੇ ਬਾਲਦੇ ਜਾਣ, 'ਤੇ ਐੱਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਅਲਾਓ ਬਾਲ ਲਿਆ ਜਾਵੇ, ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਮਕਸਦ ਹਾਸਿਲ ਕਰ ਲਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਪਹਿਲਾਂ 'ਤੇ ਮਕਸਦ ਈ ਇੱਕੋ ਏ, ਯਾਨੀ ਸਿਰਫ਼ ਦੌਲਤ ਕਮਾਉਣਾ, ਐੱਸ ਲਈ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਮਕਸਦ ਲਈ ਦੀਵਾ ਬਾਲਣ ਦਾ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਈ ਨਹੀਂ ਉੱਠਦਾ। ਦੂਜਾ ਇਹ ਮਕਸਦ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਮੁਹਲਤ ਵੀ ਸਿਰਫ਼ ਤੁਹਾਡੀ ਜਿੰਦੜੀ ਏ। ਜੇ 'ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਮਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ-ਪਹਿਲਾਂ ਦੌਲਤ ਦੇ ਢੇਰ ਲਾ ਲਏ, 'ਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਜੀਵਨ ਸਫ਼ਲ ਏ, ਨਹੀਂ 'ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਸਮਝੋ ਬਈ ਤੁਸੀਂ ਬੇ-ਮੌਤ ਈ ਮਰ ਗਏ।

ਜਦੋਂ ਜੀਵਨ ਦੀ ਐੱਸ ਤਸਵੀਰ ਨਾਲ ਜਿੰਦੜੀ ਗੁਜ਼ਾਰੀ ਜਾਵੇਗੀ 'ਤੇ ਫੇਰ ਉਹ ਕਿਹੜਾ ਲਾਈ-ਲੱਗ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਹੜਾ ਚਲਦੀ ਬੋਲੀ ਛੱਡ ਕੇ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਪਿੱਛੇ ਜਾਵੇਗਾ? ਜਿਹੜੀ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਲੱਭੇ, ਜਿਹੜੀ ਬੋਲੀ ਬੋਲ ਕੇ, ਪੜ੍ਹ ਕੇ 'ਤੇ ਲਿੱਖ ਕੇ ਦੌਲਤ ਕਮਾਈ ਜਾ ਸਕੇ, ਓਹੀ ਬੋਲੀ ਕੰਮ ਦੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਬਾਕੀ ਸਭ ਬੇਕਾਰ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਅੱਜ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਦੀ ਬੋਲੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਏ, 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਈ ਚਲਦੀ ਏ। ਬੇ-ਦੌਲਤੀ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਹੁਣ ਕੌਣ ਬੋਲੇ? ਅਸੀਂ ਆਪ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਆਂ 'ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਈ ਸਿੱਖਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਆਂ। ਗੱਲ ਫੇਰ ਏਥੇ ਈ ਆ ਕੇ ਮੁੱਕਦੀ ਏ ਕਿ ਜਦ ਜੀਵਨ ਈ ਸਾਰਾ ਦਾ ਸਾਰਾ ਪੈਹਿਆਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਚੱਲਣਾ ਏ 'ਤੇ ਫੇਰ ਕਿਹੜੀ ਮਾਂ 'ਤੇ ਕਿਹੜੀ ਬੋਲੀ?

ਫੇਰ ਖਿਆਲ ਆਉਂਦਾ ਏ ਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਸਰਮਾਏਦਾਰਾਂ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਪਈ ਚਲਦੀ। ਕਬਰ ਸਾਡੀ ਆਪਣੀ ਏ 'ਤੇ ਜਿੰਦੜੀ ਵੀ ਆਪਣੀ ਈ ਏ। ਜੇ ਜਿੰਦੜੀ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲੰਘਣੀ 'ਤੇ ਭਾਵੇਂ ਲੰਘੇ ਭਾਵੇਂ ਨਾ ਲੰਘੇ, ਇੱਕੋ ਬਰਾਬਰ ਏ। ਜਦ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਹਮੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ 'ਤੇ ਵੇਲੇ ਵੀ ਹਮੇਸ਼ ਈ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ। ਇਹ ਜਿੰਦੜੀ ਦਾ ਅਟੱਲ ਅਸੂਲ ਏ ਕਿ ਸਾਹਮਣੇ ਦਿੱਸਦੇ ਹਾਲਾਤ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੁੰਦੇ ਨੇਂ, ਜਿਹਨਾਂ ਵੇਖ ਕੇ ਕਦੀ ਵੀ ਮੁਸਤਕਬਿਲ ਦਾ ਟੀਵਾ ਨਹੀਂ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਅੱਜ ਵੀ ਜਦੋਂ ਅੱਗੇ-ਪਿੱਛੇ ਸਾਰੇ ਤੋਤਿਆਂ ਵਾਂਗਰ ਪਏ ਰਾਗ ਅਲਾਪਦੇ ਨੇਂ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਿੱਖੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਿੱਖੋ, ਇਹੋ ਅੱਜ ਕਾਮਯਾਬੀ ਦੀ ਬੋਲੀ ਏ, ਮੈਨੂੰ ਰੂਮੀ ਦੀ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਚੇਤੇ ਆਉਂਦੀ ਏ।

ਕਹਿੰਦੇ ਨੇਂ ਇੱਕ ਬੰਦਾ ਇੱਕ ਪੀਰ ਕੋਲ ਗਿਆ 'ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਬੋਲੀ ਆਉਂਦੀ ਏ, ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਸਿੱਖਾਓ। ਪੀਰ ਕਹਿਆ ਬਈ ਇਹ ਵੱਡੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੇਂ, ਤੇਰਾ ਜ਼ਰਫ਼ ਨਹੀਂ, ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਜਰ ਸਕੀਂਗਾ, ਤੂੰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਬੋਲੀ ਨਾ ਸਿੱਖ। ਉਹ ਨਾ ਮੰਨਿਆ। ਹਰ ਕੇ ਪੀਰ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਬੋਲੀ ਸਿੱਖਾ ਦਿੱਤੀ। ਬੰਦਾ ਹੁਣ ਸਵੇਰੇ-ਸਵੇਰੇ ਜਾ ਆਪਣੇ ਬੂਹੇ 'ਤੇ ਖਲੋ ਗਿਆ। ਏਨੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ੁਲਾਮ ਨੇ ਬਾਸੀ ਰੋਟੀ ਦਾ ਇੱਕ ਚੱਪਾ ਬਾਹਰ ਸੁੱਟਿਆ। ਓਥੇ ਇੱਕ ਕੁੱਤਾ 'ਤੇ ਬੰਦੇ ਦਾ ਪਾਲਤੂ ਕੁੱਕੜ ਬੈਠਿਆ ਸੀ। ਕੁੱਤੇ ਨੇ ਰੋਟੀ ਵੇਖੀ 'ਤੇ ਛਾਲ ਮਾਰ ਕੇ ਰੋਟੀ ਵੱਲ ਵਧਿਆ ਪਰ ਕੰਧ 'ਤੇ ਬੈਠਿਆ ਕੁੱਕੜ ਉੱਡ ਕੇ ਆਇਆ 'ਤੇ ਰੋਟੀ ਚੁੰਝ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਫੇਰ ਉੱਤਾਂ ਨੂੰ ਕੰਧ 'ਤੇ ਜਾ ਚੜ੍ਹਿਆ। ਕੁੱਤੇ ਨੇ ਕੁੱਕੜ ਨੂੰ ਤਰਲਾ ਪਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਭੁੱਖਾ ਏ, ਰੋਟੀ ਉਹਨੂੰ ਦੇ ਦੇਵੇ। ਕੁੱਕੜ ਕਹਿਆ ਕਿ ਉਹ ਆਪ ਰਾਤ ਦਾ ਭੁੱਖਾ ਏ, ਪਰ ਕੁੱਤਾ ਫ਼ਿਕਰ ਨਾ ਕਰੇ, ਅੱਜ ਮਾਲਿਕ ਦਾ ਉੱਠ ਮਰ ਜਾਵੇਗਾ 'ਤੇ ਕੁੱਤੇ ਨੂੰ ਵਾਹਵਾ ਗੋਸ਼ਤ ਲੱਭ ਜਾਵੇਗਾ। ਕੁੱਤਾ ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਚੁੱਪ ਹੋ ਗਿਆ। ਬੰਦਾ ਫਟਾ-ਫਟ ਗਿਆ 'ਤੇ ਉੱਠ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਵੇਚ ਆਇਆ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਉਹ ਫੇਰ ਆ ਕੇ ਬੂਹੇ 'ਤੇ ਖਲੋ ਗਿਆ। ਥੋੜੇ ਚਿਰ ਬਾਅਦ ਈ ਓਥੇ ਕੁੱਤਾ ਆ ਗਿਆ 'ਤੇ ਕੁੱਕੜ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਨਾ ਕੋਈ ਉੱਠ ਮਰਿਆ ਨਾ ਕੋਈ ਗੋਸ਼ਤ ਲੱਭਿਆ। ਕੁੱਕੜ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉੱਠ 'ਤੇ ਮਰ ਗਿਆ ਏ, ਪਰ ਮਾਲਿਕ ਉਹਨੂੰ ਵੇਚ ਆਇਆ ਸੀ। ਪਰ ਕੁੱਤਾ ਫ਼ਿਕਰ ਨਾ ਕਰੇ ਕਿਉਂਕਿ ਅੱਜ ਮਾਲਿਕ ਦਾ ਘੋੜਾ ਮਰ ਜਾਵੇਗਾ, 'ਤੇ ਉਹਦੀ ਦਾਅਵਤ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਕੁੱਤਾ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਿਆ। ਬੰਦਾ ਓਸੇ ਵੇਲੇ ਗਿਆ 'ਤੇ ਆਪਣਾ ਘੋੜਾ ਵੇਚ ਆਇਆ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਫੇਰ ਓਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਵੇਰੇ ਕੁੱਤਾ ਆਇਆ 'ਤੇ ਮੁਰਗੇ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਨਾ ਘੋੜਾ ਮਰਿਆ ਨਾ ਦਾਅਵਤ ਹੋਈ। ਮੁਰਗੇ ਨੇ ਕਹਿਆ ਕਿ ਨਹੀਂ, ਘੋੜਾ 'ਤੇ ਮਰ ਗਿਆ ਏ, ਪਰ ਮਾਲਿਕ ਉਹਨੂੰ ਵੇਚ ਸੁੱਟਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਹੁਣ ਕੁੱਤਾ ਫ਼ਿਕਰ ਨਾ ਕਰੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਮਾਲਿਕ ਦੀ ਜਾਨ ਦਾ ਸਦਕਾ ਸੀ, ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਉਹਨੇ ਟਾਲ ਦਿੱਤਾ ਏ, 'ਤੇ ਹੁਣ ਕੱਲ੍ਹ ਮਾਲਿਕ ਆਪ ਈ ਮਰ ਜਾਵੇਗਾ 'ਤੇ ਕੁੱਤੇ ਨੂੰ ਖਾਣ ਲਈ ਬੁਹਤ ਕੁਝ ਲੱਭੇਗਾ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਬੰਦੇ ਦੇ ਹੋਸ਼ ਉੱਡ ਗਏ 'ਤੇ ਉਹ ਭੱਜਿਆ-ਭੱਜਿਆ ਪੀਰ ਕੋਲ ਅੱਪੜਿਆ। ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਪੀਰ ਨੂੰ ਸੁਣਾਈ 'ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਪੀਰ ਉਹਨੂੰ ਬਚਾਏ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਪੀਰ ਨੇ ਕਹਿਆ ਕਿ ਉਹਨੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਕਹਿਆ ਸੀ ਇਹ ਵੱਡੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹੈਨ ਉਹ ਨਹੀਂ ਜਰ ਸਕੇਗਾ। ਹੁਣ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਬੰਦੇ ਲਈ ਮਗਫ਼ਿਰਤ ਦੀ ਦੁਆ ਈ ਕਰ ਸਕਦਾ ਏ।

ਬਿਹਤਰ ਇਹੋ ਏ ਕਿ ਫਟਾ-ਫਟ 'ਤੇ ਦਬਾ-ਦਬ ਦੌਲਤਾਂ ਕਮਾਉਣ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਓਸ ਕੰਮ-ਜ਼ਰਫ਼ ਬੰਦੇ ਵਾਂਗ ਓਹੀ ਕੁਝ ਨਾ ਕਰੀ ਜਾਈਏ ਜੋ ਫ਼ੌਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਦਿੱਸਦਾ ਹੋਵੇ, ਇੰਜ ਨਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਲਾਲਚ ਦੇ ਐੱਸ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਨਸਲਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਾ ਬੈਠੀਏ। ਉਰਦੂ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਬੋਲੀ, ਜਿਹੜੀ ਕੰਮ-ਕਾਜ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਜਾਂ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹੋਵੇ ਉਹ ਜ਼ਰੂਰ ਸਿੱਖੀਏ, ਪਰ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਮਰਨ ਨਾ ਛੱਡ ਦਈਏ।

ਆਜ਼ਾਦੀ ਚੰਗੀ ਸ਼ੈਅ ਏ। ਪਰ ਹਰ ਸ਼ੈਅ ਹਰ ਵੇਲੇ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇੰਤਖ਼ਾਬ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਚੰਗੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਏ। ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਦਾ ਕੰਜ਼ਿਊਮਰਿਜ਼ਮ ਨਾਂ ਦਾ ਵਸੀਬ ਐੱਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨੂੰ ਵਾਹਵਾ ਚੁੱਕਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਏ। ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ੈਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੰਤਖ਼ਾਬ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਏ 'ਤੇ ਨਾਲੇ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਤੁਹਾਡਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਏ, ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਏ, ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੀ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਓ।

ਇਹ ਵਸੀਬ ਸਾਨੂੰ ਰਟਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਏ ਬਈ ਇਹ ਇੰਤਖ਼ਾਬ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਵੱਡੀ ਨੇਅਮਤ ਏ। ਇਹੋ 'ਤੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਸਲ ਰੰਗ ਏ। ਜਦ ਵੀ ਮੈਂ ਇਹ ਗਿਰਦਾਨ ਸੁਣਦਾ ਆਂ, ਮੈਨੂੰ ਓਸ ਰੋਂਦੀ-ਕੁਰਲਾਉਂਦੀ ਬੇਬੇ ਦਾ ਇੰਟਰਵਿਊ ਚੇਤੇ ਆ ਜਾਂਦਾ ਏ। ਗੋਰੀ ਸੀ, ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਅਨ। ਕੁਝ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਏ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਹੜ੍ਹ ਆ ਗਿਆ। ਘਰ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬਿਆ ਪਿਆ ਸੀ 'ਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੋ ਨਿੱਕੇ ਪੁੱਤਰ ਫੜ ਕੇ ਇੱਕ ਰੁੱਖ ਨਾਲ ਚੰਬੜੀ ਪਈ ਸੀ ਕਿ ਪਾਣੀ ਦਾ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰ ਦਾ ਰੇਲਾ ਆ ਗਿਆ। ਪਾਣੀ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਏਨਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਪੁੱਤਰ ਫੜ ਕੇ ਰੁੱਖ ਨਾਲ ਚੰਬੜੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਹਿ ਸਕਦੀ। ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਉਹਨੂੰ ਛੱਡਣਾ ਪੈਣਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਕਿਹੜਾ ਪੁੱਤਰ ਉਹਨੇ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਰੱਖਣਾ ਸੀ, ਐੱਸ ਇੰਤਖ਼ਾਬ ਦੀ ਉਹਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੀ। ਆਪਣਾ ਇੱਕ ਨਿਆਣਾ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਉਹਨੂੰ ਐੱਸ ਕਰਬਨਾਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।

ਚੰਗਾ 'ਤੇ ਇਹੋ ਏ ਕਿ ਐੱਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਰਬਨਾਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸਾਨੂੰ ਬੋਲੀਆਂ ਭਾਰੋਂ ਨਾ ਹੰਢਾਣੀ ਪਵੇ। ਅਸੀਂ ਕੌਮੀ ਬੋਲੀਆਂ ਵੀ ਸਿੱਖੀਏ 'ਤੇ ਬੈਨਲਅਕਵਾਮੀ ਬੋਲੀਆਂ ਵੀ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਸੁਪਨਾ ਵੇਖੀਏ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰੀਏ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਈ ਕਰੀਏ। 'ਤੇ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਅੱਖੀਂ ਅੱਥਰੂ ਆ ਜਾਣ 'ਤੇ ਛਾਤੀ ਘੁੱਟ ਜਾਵੇ, ਓਸ ਵੇਲੇ ਵੀ ਮੂੰਹੋਂ ਜੋ ਨਿਕਲੇ ਉਹ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਈ ਨਿਕਲੇ। ਰੱਬ ਕਰੇ!

ਸਾਰਨੀ

1.     1-ਪਹਿਲੀ ਗੱਲ

2.     2-ਮਾਂ ਬੋਲੀ

3.     3-ਪੰਜਾਬਣਾਂ

4.     4-ਇਲਮ-ਓ-ਅਦਬ

5.     5-ਯੁੱਧ

6.     6-ਸਕਾਫ਼ਤ

7.     7-ਅਖੀਰਲੀ ਗੱਲ

8.     8-ਕਿਤਾਬਾਂ

(Download Complete Book)