از دلّی تا پالم (پنجابی کہانی)

از دِلّی تا پالم

از

ٹیپو سلمان مخدوم

  

1803ء

1803ء وی دنیا دی تاریخ دا عجیب ورھا سی۔ یورپ وچ نپولین انگریزاں نال جنگاں پیا کردا سی تے دنیا دی دوجی نُکڑ تے امریکہ دی سپریم کورٹ نے ماربری بنام میڈِیسن دے مقدمے وچ فیصلہ دتا کہ جے حکومت آئین توں مُتصادم کوئی قانون بنائے تے عدالتاں ایس قانون نوں رد کر سکدِیاں نیں۔

ایہی ورھا سی جیہدے وچ  دِلّی دا لال قلعہ اُداس جاپدا سی۔ کمزور تے لاچار، نالے بُڈّھا۔ اوہدِیاں عظیمُ الشان کندھاں تے عالیشان مِینار بھادوں دی نِکھری دھُپ وچ وی پھِکّے پئے سن۔ مرہٹیاں نےانگریزاں توں جنگ ہار کے شہنشاہِ ہندوستان کمپنی بہادر دی پناہی وچ دے دتا سی تے ہُن شہنشاہِ ہندوستان دا وظیفہ کمپنی بہادر نے دینا سی۔ ایہہ خبر ملن تے شاہ عالم نے زمُرد نوں آکھیا سی کہ سلجوق وزیرِ اعظم نظامُ الملک طُوسی دی عظیم کتاب "سیاست نامہ" وچوں بادشاہ نوں اوہ واقعہ سنائے جیہدے وچ  جنگِ بلخ ہار کے عُمربن لیث نے ایہنا ای کہیا سی کہ سویرے میں امیر ساں، تے شام نوں اسِیر۔

پچھتر ورھیاں دے شاہ عالم ثانی نے بٹیرے دی بوٹی نال انگلاں وی چوپ لئیاں۔ چوّی ورھیاں دی گُل بدن دیاں انگلاں چھ گھینٹے دم تے پئیاں بٹیرے دیاں بوٹیاں تو ودھ ملائم سن۔ اک ہتھ نال اوہدا ریشمی گُٹ پھڑ کہ گُل بدن دیاں انگلاں چوپدے مغل بادشاہ دا دوجا ہتھ کنیز دی ننگی وکھی تے سی۔ شرم تے شرارت نال جدوں لچکدی تے شہنشاہ ہندوستان دے ٹِڈھ تھلے کُتکتاری جیہی ہوندی۔

شاہ عالم ثانی۔ کیہ شاندار لقب سی۔ رعب و داب والا۔ شان و شوکت والا۔ انگریز اوہدے لمے چوڑے خطابات سن کے ہسدے، تے حاسد کہندے "سلطنتِ شاہ عالم، از دِلّی تا پالم"۔ پالم دِلّی دے نال ای سی۔

بھاری لفظاں تھلے پھیہی جاندی مغلیہ سلطنت دی زوال دی تن پوڑیاں وچوں شاہ عالم ثانی وچکارلی پوڑی سی۔

اورنگزیب عالمگیر، مرن دیہاڑ تیکر میدان جنگ وچ  ای رہیا۔ مرہٹیاں نوں اوہنے اصلوں پہاڑی چُوہے بنا چھڈیا سی۔ مغل فوج جِتھّے وی پڑاء پاندی، اک شہر وس جاندا۔ لکھاں دی فوج جیہڑی ورھیاں تو لگاتار جنگاں پئی لڑدی سی، اوہدی ہر لوڑ لشکر وچ ای پوری ہوندی۔ پڑاء پیندا تے کئی قسم دیاں مَنڈیاں سج جاندیاں۔  سبزی منڈی، گوشت منڈی، تے ہیرا منڈی وی۔ شام نوں ہزار ہا دیگاں چڑھ جاندیاں، ٹِلّہ چڑھ کے ویکھو تاں حدِ نگاہ خیمے ای خیمے۔ کُوچ ہوندا نے کئی کئی مِیل فوج دے ہاتھی، گھوڑے، خچر تے سپاہی تُردے دِسدے۔ وچکار شاہی ہاتھی اُتّے مُغل شہنشاہ ہندوستان۔ چِٹّے وال، ہتھ وچ تسبیح، کچھ وچ قُرآن، آپنی فوج نال جنگ وچ۔ جتھے جاندا سلطنت دی شان دسدی۔

اورنگزیب عالمگیر دا پتر مغلیہ سلطنت دے زوال دی پہلی پوڑی سی۔ 1707ء وچ شہنشاہ ہندوستان بنیا تے اوہدے دو لقب سن، شاہ عالم تے بہادر شاہ۔ دوویں منحوس ثابت ہوئے۔ شاہ عالم ثانی نے انگریز توں وظیفہ لوا لیا تے اوہدے پوترے بہادر شاہ  ثانی عرف بہادر شاہ ظفر نے تے مغلیہ سلطنت دا بیڑہ ای ڈوب دتا۔ ایہہ اگلیاں دو پوڑیاں سن۔

بٹیرے نال ہرن دے کباب، بطخ دا سالن، دنبہ پلاء، بادام اخروٹ دا حلوہ تے انار دا شربت کھوا پیا کے گُل بدن نے بادشاہ دیاں اُنگلاں دیِاں پوراں جواہرات جڑے سونے دے پیالے وچ بھرے عرقِ گلاب وچ ڈوبیاں تے آپنے ململی پلو دا سِرا عرق وچ ڈوب کے بادشاہ دے بُلھ پُونجے۔

نالے بیٹھی خواجہ سراء زمُرد دی اکھ دے اِشارے تے ہتھ بنھّے تِن  حبشی غُلام برتن چُک کے شاہی باورچی خانے ول لے گئے تے زمُرد  دے اشارے تے اِک کنیز نے سونے دا جڑاؤ پاندان بادشاہ  اگّے رکھ دتا۔ زمُرد نے اُنگل دا اشارہ کیتا تے اِک حبشی غلام نے تازہ حُقّہ بادشاہ کول رکھ دتا۔ مخملی پردے پچھوں اِک ہور سوہنی کنیز نے جھاتی ماری، زمُرد دی کِسے وی حرکت بِنا ای اوہ حُکم سمجھ گئی تے جھانجراں چھنکاندی اندر آ وڑی۔ آداب کیتا،

"کنیز شِیریں لب آداب کردی اے بادشاہ سلامت"۔

گُل بدن نے نرمی نال بادشاہ دا ہتھ آپنے لک توں کڈھ کے اوہدی ران تے رکھیا، گاؤ تکیے سدھے کیتے تے بادشاہ دی کُہنی اک تکیے تے ٹِکا دتی۔ بادشاہ  کھِسک کے تکیاں نال ٹیک لا کے بہہ گیا۔ مورچھل نال ہوا دیندیاں دوویں کنیزاں اطراف توں ہٹ کے بادشاہ  دے پچھے جا کھلویاں۔ گُل بدن نے حَقّے دے تِن چار کش لَے کے  اوہنوں گرم کیتا نالے تسلی کیتی کہ تمباکو ٹھیک اے۔ فیر اوہ بادشاہ نال جُڑ کے بہہ گئی تے آپنے ہتھ نال بادشاہ نوں کش دین لگ پئی۔ ہر کش دین توں پہلاں اوہ آپ کش کھِچدی تے نال ای گُڑگُڑاندے حُقّے دا کش بادشاہ نوں دیندی۔ اینے چِر وچ شِیریں لب بادشاہ دے سامنے بہہ گئی سی تے حکیم صاحب دی ہدایات بجا کابلی چنے جنّی افیون دی گولی مروڑ کے خوشبودار پان بناندی پئی سی۔

پان بنا کے اوہ  بادشاہ دی گود وچ آ گئی۔ گُل بدن بادشاہ دے کن وچ پان دی داستان دس رہی سی۔ بادشاہ نے مُنہ کھولیا تے شِیریں لب نے پان بادشاہ دے مُنہ وچ رکھ دتا۔ پان رکھواندیاں بادشاہ نے شِیریں لب دی زبان تے بُلھ چُوپے۔ دوویں کنِیزاں کھِڑ کھِڑ ہسیاں تے بادشاہ دے چہرے تے وی مُسکان کھِِلر گئی۔

 

1739ء

1639ء، اُستاد احمد لاہوری، شاہ جہاں دا "نادِرُ العصر"، اِک پاسے ملکہ مُمتاز محل دی قبر اُتے تاج محل پیا اُساردا سی تے ُدوجے پاسے لال قلعے دِیاں نِیہاں پِیا چُکدا سی۔ خورے اوہدوں ای نحوست دی کوئی اِٹ ایہدِیاں نیہاں وچ گُتھّی گئی سی۔

شاہ جہاں نے آپنی خواہش دا بیہ معمار دے تصور وچ پایا، جِتھّے حُکمِ حاکِم نال لال قلعے دا نُطفہ ٹھہر گیا۔ کِتھّوں کِتھّوں کاریگر نہیں آئے، تے کِتھّوں کِتھّوں ایہدی تعمیر تے سجاوٹ لئی سامان نہیں آیا۔ پوری دہائی مغلیہ سلطنت ایہدیاں داستاناں نال گجدی رہی۔ کیہنوں پتہ سی ایہ شاناں نِریاں اِکّو صدی دِیاں نیں۔

1739ء، یاراں ورھیاں دے شاہ عالم ثانی دِیاں دو اکھّاں نے دو منظر ویکھے۔ ایہی دِلّی تے ایہدا ایہی لال قلعہ۔ قلعے دے اندر مُغل بادشاہ محمد شاہ رنگیلا پیری گھنگرو بنھ کنیزاں نال نچدا پیا تے باہر نادر شاہ درانی دی ایرانی فوجاں دِلّی دِیاں گلیاں وچ قتلِ عام پئیاں کردیاں۔ فیر ایہناں ای اکھّاں نے تختِ طاؤس تے کوہِ نور ہِیرا وی نادِر شاہ دے ایرانی ٹٹواں تے لدے قلعہ چھڈدے ویکھے۔

 

1803ء

بادشاہ دی دوویں لاڈلی کنیزاں اٹھکیلیاں کردیاں رہیاں۔ کدی اوہدے پٹ گُھٹّن دے بہانے ہتھ پھیردیاں تے کدی وال ٹھیک کرن دے بہانے اوہدا منہ چولی دے وچ واڑ لیندیاں۔ آلے دوالے بادشاہ دے خاص خواجہ سراء، کنیزاں تے گویّے وی ہُن آ بیٹھے سن، ہاسا مذاق چلدا رہیا۔ وچ کوئی چٹکلہ سناندا، کوئی غزل تے کدی گویّے راگ۔ رقص لئی کوئی نہ اٹھیا۔

دربان نے بادشاہ دے کمرے باہر کھلوتے ہتھیار بند خواجہ سراء دے کن وچ اطلاع دتّی۔ اوہنے بوہے دے اندر والے نوں دسیّا۔ اندر والے نے نال والے نوں۔ نال والے خواجہ سراء نے اک محفِل والے نوں تے محفِل والے نے بادشاہ دے کول بیٹھی زمُرد دے کنّی خبر پائی۔ زمُرد نے سر اینا کو ہلایا جِنّی پلک جھپکی دی اے۔ محفِل والا آپنی تھاں تے جا بیٹھیا تے محفِل اوسے طرح ای چلدی رہی۔

دو کُو گھینٹے ہور لنگ گئے تاں محفِل مَٹھّی پین لگ پئی۔ ہُن زمُرد کھلو گئی، تے نال ای  گُل بدن تے شِیریں لب چھوئی موئی وانگ سُکڑ گئیاں۔ خواجہ سراء بادشاہ دے نال جُڑ کے بہہ گئی تے بولی،

"آداب شہنشاہ عالم، بندی زمُرد آداب کردی اے۔"

بادشاہ نے ماڑا جیہا اوہدے ول منہ کیتا، ایہ جواب وی سی تے سوال وی۔

زمُرد نے مُنہ بادشاہ دے کن نال لا دتا۔

زمُرد جسراں پانی تے چلدی ہوئی بادشاہ دے کول آئی سی۔ فیر نزاکت نال آپنا نرم ہتھ بادشاہ دی ہِک تے رکھ کے کن وچ گل دسی ، تے جدوں تیکر بادشاہ نے کُجھ کہیا نہ، بُت بنی رہی۔ نال بیٹھیاں دوویں کنیزاں زمُرد دی اِک اِک حرکت اکھّاں نال چُوپدیاں رہیاں۔ ٹِڈھ تھلّوں سوانیاں تے عُمر وِچ چھوٹیاں ہون بھاروں اوہ اک دوجے نوں کہندیاں رہندیاں کہ اوہ زمرد توں ودھیا باندیاں نیں۔ پر اندروں اوہناں وی پتہ سی کہ اوہ زمرد دا جوڑ نہیں سن۔ حسین تے زمُرد اوہناں توں ودھ ہیگی ای سی، پر اداواں اوہدیاں ہور وی آفت سن۔ ایویں تے بادشاہ اوستے فدا نہیں سی۔

زمُرد دا ہتھ بادشاہ دی ہک توں ہولے ہولے تِلکدا ٹِڈھ دے تھلّے نوں آن لگّا تے بادشاہ دا ہتھ اوہدے لک تے۔ شاہ عالم بیٹھے بیٹھے پِگھلن لگ پیا۔ فیر زمُرد نے ہولی نال ہتھ کھِچ لیا۔ بادشاہ نے اوہدے ول منہ کیتا، تے اشارہ سمجھ کے زمُرد کھلو گئی۔ اعلان کیتا۔

"والیء سردھنہ و سپہ سالار جری افواج سردھنہ، منہ بولی دختر شہنشاہ زیبُ النِساء بیگم سمرو قدم بوسی دی اجازت چاہندِیاں نیں۔"

"اجازت اے"، شاہ عالم نے کہیا۔

ساریاں نے سُن لیا پر کوئی کجھ نہ بولیا، جدوں تِیکر زمُرد دی اکھ نے اشارہ نہ دتا۔ نال ای نواب سردھنہ، زیبُ النِساء، بیگم سمرو دیاں واجاں پین لگ پئیاں۔ پہلے محفل والے، فیر اندر والے تے فیر باہر والے خواجہ سراء تے اگّوں درباناں توں۔

بیگم سمرو دے وال کھُلے تے ہِک پاٹدی نہ ہوندی تے لگدا کوئی مرد جرنیل پیا آندا اے۔

امن دے ماحول وچ ایہ پہلی وار سی کہ اوہ فوجی لباس وچ آئی سی۔ بادشاہ کول اپڑ کے سمرو نے تِن واری آداب کیتا تے اگّے ودھ کے شاہی قدماں وچ بہہ کے شاہ دے گوڈیاں تے ہتھ رکھ دِتّے۔ بادشاہ نے زیبُ النِساء آکھ کے اوہنوں گھُٹ کے ہِک نال لا لیا۔

 

1757ء

ایہہ وی کمال ای سی کہ شاہ عالم دے پیو دا لقب عالمگیر ثانی سی۔ کِتھّے عالمگیر اوّل، اورنگزیب عالمگیر جیہدی اجازت بِنا سارے ہندوستان وچ پرندہ وی پر نہیں سی مار سکدا تے کتھے عالمگیر ثانی۔ آپنے وزیر عماد الملک دی کٹھ پتلی جیہدے ہتھاں ایہہ بادشاہ قتل وی ہویا۔

1757ء اوہ زمانہ  سی جدوں امریکہ وچ انگریز سرکار توں آزادی دیاں گلّاں ہون لگ پئیاں سن۔ فرانس وچ اِنقلاب دا ھُم بنن لگ پیا سی۔ بنگال وِچ نواب سِراج الدولہ نوں مار کے مِیر جعفر نواب بن گیا سی تے اوتھے کمپنی بہادر چوپڑیاں پئی کھاندی سی اوہ وی دو دو۔ تے ایسے ورھے احمد شاہ ابدالی دِلّی آ وڑیا۔

پہلاں وی کئی واری آیا سی ہندوستان، لُٹ مار کردا، ٹُر جاندا۔ جو ایہناں افغانیاں دا کم سی۔ راہ وچ پنجاب آندا سی، سو جدوں وی آندا، پہلاں پنجاب لُٹدا۔ پنجاب دا گورنر تے اوہدی مغل فوج آپنی سیاستاں وچ لگی رہندی، کدی لڑے بنا ای ہتھیار سٹ دیندے، کدی بے دِلی نال لڑ کے بھج جاندے۔ جو وی ہوندا، پنجاب لٹیا جاندا۔ پنجابیاں نے تے آکھن گھڑ  لیا سی بئی "کھادا پِیتا لاہے دا، باقی احمد شاہے دا۔"

پنجاب نوں دو واری لٹ کے تیجی واری لٹن دا سواد نہ آیا۔ پنجابیاں کول کُجھ بچیا ای نہیں سی، لُٹاندے کیہ؟ سو ہُن ابدالی دِلّی آ وڑیا۔ اُنج پہلی واری نہیں سی آیا۔ 1739ء وچ وی، نادر شاہ ایرانی دے فوجی دے طور تے دِلّی لٹ چکیا سی۔ ہن اٹھارہ ورھے پِچھّوں فیر آ وڑیا سی، اِک واری فیر لُٹّن دِلّی۔

ایس واری وی مُغل شہنشاہ وچ لڑن دی سکت کوئی نہیں سی۔ اوہ آپنے قاتل وزیر عمادُ المُلک نال لٹیرے نوں جی آیاں نوں آکھن لال قلعے دے بوہے تے آن کھلوتا۔

کیہ منظر سی۔ رنگیلے شہنشاہ نے نادر شاہ ایرانی نوں لال قلعے وچ جی آیاں نوں آکھ کے دِلّی لٹوائی سی تے ہُن شاہ عالم دا پیو احمد شاہ افغانی نوں جی آیاں نوں آکھ رہیا سی کہ آئے تے فیر دِلّی نوں لُٹ لوے۔ شاہ عالم دا پیو عالمگیر ثانی افغان فوج نال لڑن دی ہمت ای نہیں کر سکیا۔ شہنشاہ اورنگزیب، عالمگیر اول دی تے روح وی قبر وچ تڑف گئی ہونی۔ کِتھّے عالمگیر اول افغانستان دا حکمران سی تے کِسے افغانی دی جرت نہیں سی کہ پھڑک وی سکے۔ تے کِتھّے ہُن عالمگیر ثانی افغاناں کولوں چھِتّر کھان باہر کھلوتا سی۔

ابدالی نوں دِلّی وچ قتل عام کرن دی لوڑ ای نہ پئی۔ کوئی کُسکیا ای نہ۔ امن نال لُٹّی گئی ساری دِلّی۔ پر امیراں، وزیراں تے شاہی خاندان دی شامت آ گئی۔ افغان افسراں نے امیراں تے وزیراں دے گھر ونڈ لئے۔ پہلاں گھراں نوں لٹیا۔ فیر مرداں نوں یرکاہ کے لُکائیاں شیواں لُٹیاں۔ فیر گھر دِیاں دِھیاں نوہاں دے گہنے لُٹّے۔ فیر بندیاں دِیاں لتاں بانہواں بھنیاں تے سوہنیاں سوانیاں، بھاویں نوہاں دھیاں سن یاں باندِیاں، مُسلمان سن یاں ہِندوُ، چُک کے لے گئے۔

ابدالی نے پہلاں نادر شاہ وانگ خزانہ لُٹیا، فیر اِک اِک کر کے شہزادے پھنڈے۔ جینہاں کول کُجھ ہیگا سی اوہناں دے دلا کے جان چھڑائی، جینہاں دا پہلاں ای لُٹیرے سب کُجھ لبھ کے لُٹ چُکے سن، اوہ مار کھاندے کھاندے مارے گئے۔ خزانے دے نال سارِیاں سوہنیاں شہزادیاں، کنیزاں تے کھُسرے وی لُٹ کے ابدالی افغانستان ٹُر گیا۔ جان توں پہلاں آپنا افسر،نجیب الدولہ عالمگیر ثانی دا وزیر لا گیا۔ کیہدی مجال سی کہ نہ کردا۔ پورا ورھا لال قلعے وچ نجیب روہیلہ دا ای حکم چلدا رہیا۔

1757ء وچ، اودھر انگریز دی کمپنی بہادر پلاسی دی جنگ وچ نواب سراج الدولہ نوں ہرا کے بنگال تے قبضہ کردی پئی سی تے ایتھے احمد شاہ افغانی عالمگیر ثانی دی دِلّی دی ناس پیا پٹدا سی۔

اودھر انگریز نے بنگال وچ میر جعفر نوں نواب لایا تے دِلّی وچ ابدالی نے نجیب روہیلہ نوں وزیر۔ دوویں ای آپنے لان والیاں دے پِٹھّو سن۔

نجیب دے ہتھ جیہڑی بادشاہی لگی سی اوہ عالمگیر توں ودھ عماد الملک دی سی۔ سازش گھڑن وچ عماد اوّل سی تے اوہدا کوئی ثانی نہیں سی۔ نجیب دے وزیر لگن دے دوجے دن ای عماد نے اوہدے خلاف سازشاں شروع کر دتیاں۔ ورھا لا کے اوہنے مرہٹیاں نال سُر رلائی تے مرہٹا فوج دے سر تے نجیب نوں دِلّی توں نسا دِتّا۔ اِک واری فیر لال قلعے وچ عماد دا ای ڈنکا وجّن لگ پیا۔

پر ایس اِک ورھے وچ نجیب نے پورا لال قلعہ عماد دے خلاف کر چھڈیا سی۔ اوہدا ہر بندہ یاں مار دِتّا سی یاں نسا دِتّا سی۔ عماد واپس تے آ گیا سی، پر ایس واری اوہ کلا سی۔ اُتّے عماد کلا رہ گیا سی تے تھلے نجیب دے بندے کلے رہ گئے سن۔ ایسے حالات بن گئے سن کہ عالمگیر ثانی دی چلن لگ پئی سی۔ پورا ورھا ہور عماد لگیا رہیا پر پہلاں والی گل نہ بنی۔ ہُن عالمگیر ثانی وی دلیر ہو کے بادشاہ وانگ برتاء کرن لگ پیا سی۔ تنگ آ کے عماد نے 1759ء وچ  بادشاہ ای کوہ چھڈیا۔

پیو دے بعد شاہ عالم ثانی دی واری سی بادشاہت دی۔ پر عماد تے مرہٹے دوویں ای شاہ عالم کولوں ڈردے سن۔ اوہناں شاہ جہاں سوم دی بادشاہت دا اعلان کر دتا۔

شاہ عالم جان بچا کے اودھ نس گیا، نواب شُجاعُ  الدولہ کول۔ کجھ عرصے پچھوں شاہ عالم نے دلی تے قبضہ کرن لئی مدد واسطے مرہٹیاں نال گل چلائی۔ مرہٹے عماد نال خوش نہیں سن۔ اوہنے ابدالی دا لایا نجیب روہیلہ کڈھوان لئی مرہٹیاں نال ساز باز تے کر لئی سی، پر اوہ بڑا شاطر سی، اوہناں کوئی پلّا نہیں سی پھڑاندا۔ مرہٹیاں نوں دلی وی چاہیدی سی تے دِلّی وچ آپنی مرضی دا مُغل بادشاہ وی۔ مُغل بادشاہ دے حکم اگّے عوام تے نِکّی موٹی ریاستاں دے نواب، راجے وی  چُوں نہیں سن کر دے۔ شاہ عالم دے ناں تے مرہٹیاں نے فیر دِلّی تے حملہ کر کے عماد تے شاہ جہاں سوم نوں بھجا کے شاہ عالم ثانی دی بادشاہت دا اعلان کر دِتّا۔

شاہ عالم بادشاہ تے بن گیا، پر اوہ اینا سیانا سی کہ دِلّی واپس نہ مُڑیا۔ اوہ دِلّی دربار دِیاں سازشاں توں چنگی طرح واقف سی تے آپنے پیو دا بطور شہنشاہِ ہندوستان آپنے ای وزیر ہتھّوں قتل وی ویکھ چُکیا سی۔ تے اوس قتل پچھے ہلا شیری وی ایہناں مرہٹیاں دی ای سی جیہڑے ہُن اوہنوں بادشاہ بنائی بیٹھے سن۔

دوجے پاسے 1760ء وچ ای کمپنی بہادر نے نواب میر جعفر نوں لاہ کے اوہدے جوائی میر قاسم نوں بنگال، بہار تے اڑیسہ دا نواب لا دتا سی۔ میر قاسم کوششاں پیا کردا سی کہ کمپنی بہادر نوں اوقات وچ کر کے اصل حکمرانی آپنے کول رکھے، نہ کے سوہرے وانگ انگریزاں دا پٹھو ای بنیا رہوے۔ ایس گل تے انگریزاں تے میر قاسم وچ ٹھندی جاندی سی تے اودھ دا نواب شجاع چاہندا سی کہ اوہ میر قاسم نال رل کے انگریزاں نوں ٹھپے، کیوں جے اوہنوں ڈر سی کہ بنگال وچ بوہتے تگڑے ہو کے ایہناں اودھ تے چڑھائی کرنی اے۔ پر انگریزاں دے خلاف جنگ وچ نواب نوں مغل بادشاہ درکار سی۔ شجاع جاندا سی کہ مغل بادشاہ دا ہتھ اوہدے تے میر قاسم تے نظر آیا تے انگریزاں نوں پچھاڑنا سوکھا ہو جانا۔ لوکاں نے وی مغل بادشاہ خلاف انگریزاں دا ساتھ نہیں دینا تے ہور کسے نواب راجے نے وی مغل بادشاہ خلاف فوج نہیں کڈھنی ایس لئی نواب شجاع وی بادشاہ نوں آپنے کول ای رہن دی صلح دیندا۔

تیجہ ایہہ وی خبراں سن کہ ابدالی فیر دِلّی تے قبضہ کرن آرہیا اے تے ایس واری اوہدا گھول سدھا مرہٹیاں نال پینا سی کیونجے دلی دے والی ہن مرہٹے سن۔ شجاع نوں انگریزاں پچھوں مرہٹیاں توں خطرہ سی۔ افغان تے پنجاب یاں ودھ توں ودھ دلی لٹ کے ٹر جاندے، پر جے مرہٹے بوہتے تگڑے ہو گئے تے اوہناں کدی نہ کدی اودھ تے قبضہ کرن دی کوشش کرنی سی۔ ایس لئی اوہ ابدالی نال رل کے مرہٹیاں توں جنگ کرن لئی وی تُلا بیٹھیا سی۔

شاہ عالم پریشان سی کہ اینا حالات وچ کہہ کرے، کیہدا ساتھ دوے تے کیہدے نال جنگ کرے؟

شاہ عالم اودھ وچ رہ کے نواب دے وزیر مرزا نجف خان نوں پسند کرن لگ پیا سی۔ سیانا تے نیک نیت آدمی سی۔ شاہ عالم نے نجف نوں سدیا۔ آداب کر کے مرزا نجف ہتھ بنھ کے کھلو گیا۔

"مرزا توں نواب اودھ دا خاص وزیر ایں۔"

نجف بالپنے توں دربار بھگتدا آیا سی، بادشاہ دا مطلب سمجھ گیا۔

"بندہ شہنشاہِ ہندوستان دا غلام اے تے اوہدے حکم بھاروں ای نواب دا نوکر اے۔" مرزے دا سر نیواں ای رہیا۔

"مرزا۔ میں سنیا ابدالی فیر دلی تے چڑھائی دیاں تیاریاں وچ اے۔"

"شہنشاہ نے ٹھیک سنیا اے۔ تے نواب صاحب اوہدے جھنڈے تھلے لڑن گے۔" مرزا بولیا تے اک لمحے لئی رک کے اوہنے سر چکیا تے بادشاہ نال اکھاں ملائیاں۔ "مرہٹیاں دے خلاف۔"

"نواب نوں ایہہ مشورہ توں دتا اے؟"

"نہیں شہنشاہ، ایہہ فیصلہ مرہٹیاں دی اودھ تے لگیاں گندیاں نظراں دا نتیجہ اے۔"

"کیہ تینوں وی ایہی ٹھیک لگدا اے مرزا؟"

نجف کجھ چر چپ رہیا۔

"جے جنگ وچ شہنشاہِ ہندوستان افغاناں نال دِسے تے مرہٹیاں نال دشمنی پے جانی۔ جے مرہٹیاں نال دسے تے افغاناں نال ویر۔"

نجف ایہہ کہہ کے رک گیا۔

"تے مرزا جے شہنشاہ جنگ وچ کسے نال وی نہ دسیا تے؟"

"تے شہنشاہ، افغان جتن یاں ہارن ابدالی نے تے مڑ قندھار ای جانا اے۔"

شاہ عالم بڑا چر نجف دیاں گلاں تولدا رہیا۔ فیر اوہنوں آپنی یاقوت جڑی انگوٹھی انعام وچ دیندیاں بولیا۔

"مرزا، میں تینوں شجاع کولوں منگ لینا۔"

"ایس توں ودھ میری ہور کیہ خوش قسمتی ہونی شہنشاہ ۔" نجف نے ادب نال انگوٹھی پھڑ کے بادشاہ دا ہتھ چمدیاں آکھیا۔

 سو شاہ عالم ستو پی کے اودھ ای بیٹھیا رہیا، نہ دِلّی وڑیا نہ پانی پت۔

فیر ہویا وی اوہو۔ 1761ء وچ پانی پت دی تیجی لڑائی وچ احمد شاہ ابدالی دے نال نجیب روہیلہ تے اودھ دا نواب شجاع الدولہ لڑے تے مرہٹیاں نوں کوہ چھڈیا۔ ابدالی فیر دِلّی آ وڑیا۔ بادشاہ بدلن دی لوڑ کوئی نہیں سی، اوہ پہلاں ای باہر بیٹھیا سی تے ہیگا وی اوہدے ساتھی نواب شجاع دی پناہی وچ سی۔ ابدالی نے اک وراں فیر دِلّی نجیب روہیلہ دے حوالے کیتی تے لُٹ مار کر کے آپ افغانستان مڑ گیا۔

مرہٹیاں دا لک بھن کے ہن شجاع نے انگریزاں ول منہ کیتا تے بنگال دے نواب میر قاسم نوں ہلا شیری دین لگّا۔ قاسم پہلاں ای انگریزاں توں خوش نہیں سی۔ حالات وِگڑدے وِگڑدے جنگ تِیکر اپڑ گئے۔ 1764ء وچ بکسر دے میدان وچ فوجاں آمنے سامنے آ گئیاں۔ اک پاسے بنگال، بہار تے اڑیسہ دے نواب میر قاسم تے اودھ دے نواب شجاع الدولہ دیاں فوجاں مغل شہنشاہ شاہ عالم ثانی دے جھنڈے تھلّے تے سامنے کمپنی بہادر دی فوج۔

ہُن فیر شاہ عالم دی دِلّی مشکل وچ پے گئی سی۔ پانی پت پچھوں مرہٹیاں دا لک بھجیا پیا سی، ایس ویلے تے اوہ شاہ عالم نوں دلی نہیں دوا سکدے سن۔ جے تے نواب بکسر وچ جت جاندے تاں اوہ اوہناں دیاں فوجاں لے کے دِلّی تے قبضہ کر سکدا سی، پر جے اوہ ہارجاندے تے فیر شاہ عالم نوں افغاناں کولوں دلی کون چھڈا کے دیندا؟ انگریزاں نال اجے تیکر مغل بادشاہ دی  کوئی لڑائی نہیں سی، پر ہُن ہو جانی سی کیونجے نواب شجاع نے اوہنوں ایہہ جنگ لڑن لئی مجبور کر لیا سی۔ تے جِت کے انگریزاں نے شاہ عالم دی مدد کیوں کرنی سی؟

بکسر دی لڑائی تے ہوئی، پر شاہ عالم آپنے خیمے توں باہر ای نہ آیا۔ اوہ اندر بہہ کے آپنی غزل پوری کردا رہیا۔

جنگ انگریز جِت گئے۔ میر قاسم بھج گیا تے شجاع اودھ مڑ گیا۔ شاہ عالم نے انگریزاں نوں پیغام بھجیا تے ملاقاتاں ہوئیاں۔ کمپنی شاہ عالم نوں الہ آباد لے گئی۔ ہُن کمپنی بہادر نوں وی سمجھ آگئی سی کہ مغل بادشاہ ہاتھی وانگ اے، جیوندا لکھ دا تے مویا سوا لکھ دا۔ بھانوے بادشاہ کسے جوگا وی نہ ہووے، جے بنگال تے قبضہ مغل بادشاہ دے حکم نال ہووے تے اگوں کوئی نہیں کسکدا۔

1765ء وچ کمپنی بہادر نے بنگال، بہار تے اڑیسہ دی ٹیکس اکٹھا کرن دی دیوانی، شاہ عالم ثانی کولوں لکھوا لئی۔ نالے شجاع کولوں بھاری جنگی جرمانہ لے کے اودھ وچ وی آپنیاں فوجاں لا دِتیاں۔

فیر شاہ عالم انگریزاں نوں آکھدا رہیا بئی اوہنوں فوج دین، اوہنے دِلّی جا کے بیہنا۔ پر اوہناں دا دھیان میسور دے حیدر علی تے ٹیپو سلطان ول ہو گیا سی۔

  

1803ء

بیگم سمرو نوں شاہ عالم نے آپنے نال ای بہا لیا۔

"کیہ حال اے میری سوہنی دھی دا، ستے خیراں؟"

شاہ عالم نے پیار نال پوچھیا۔

"جی بادشاہ سلامت، رب دا بڑا کرم اے۔"

اینے وچ کنیزاں شربت، پان تے تازہ حُقّہ لے آئیاں تے بادشاہ دا ہتھ لوا کے زمُرد نے سمرو نوں پان تے حُقّہ پیش کِیتا۔

تھوڑا چِر ایدھر اودھر دِیا ں گلّاں کر کے شاہ عالم نے زمُرد ول منہ کیتا۔ زمُرد نے تاڑی مار کے تخلیہ آکھیا تے سب آداب کردے اُٹھ گئے۔ زمُرد نے اکھ دا اشارہ کیتا تے گُل بدن تے شِیریں لب وی اُٹھ گئیاں۔ ہن بادشاہ، زمُرد تے سمرو نال نری مور پنکھ دا پکھا جھلن والیا ں دو کنیزاں ای رہ گئیاں سن۔

"انگریز فوجاں نے تے دِلّی دِیاں گلیاں گُلاب کِیتیاں ہوئیاں نیں۔"

بیگم سمرو نے انگریز فوجیاں دی وردی دے لال کوٹ ول اشارہ کیتا۔

"ہاں زیبُ النِساء، لال پگّاں پِچھّوں ہُن دِلّی وچ لال چوغیاں دا راج اے۔"

شاہ عالم دا اشارہ مرہٹیاں دِیاں لال پگّاں ول سی۔

"ٹھیک آکھیا شہنشاہ، گھٹ و گھٹ ایہ چِٹّیاں شلواراں توں تے چنگے ای نیں۔"

بیگم سمرو دا اشارہ غلام قادر روہیلہ دے افغان فوجِیاں ول سی، جینہاں توں 1787ء وچ جنگ کر کے سمرو نے شاہ عالم نوں بچایا سی۔  ایہہ اوہو ورھا سی جدوں دنیا دی دوجی نکڑ تے امریکہ نے آئین بنا کے آپنی آزاد آئینی جمہوریت دی آزادی دا اعلان کر دِتّا سی۔

ایہہ کہندے نال ای سمرو نوں احساس ہویا کہ اوہنے غلط گل چھیڑ دتی سی۔

کُجھ چِر چپ رہ کے شاہ عالم نے آپنی غزل دے دو شعر پڑھے۔

"عاجز ہوں ترے ہاتھ سے کیا کام کروں میں

کر چاک گریباں تجھے بدنام کروں میں

ہے دورِ جہاں میں مجھے سب شکوہ تجھی سے

کیوں کُچھ گِلہ گردشِ ایّام کروں میں۔"

کوئی کجھ نہ بولیا۔ زمُرد نے اشارہ کیتا تے دروازے تے کھلوتا خواجہ سراء بادشاہ لئی شراب لین نِکل گیا۔ زمُرد نے گوڈیاں بھار بہہ کے پہلاں شاہ عالم دے بلھ چُمّے، فیر اکھاں چمدے اوہدے اتھرو سُڑک لئے۔

آپنے ہتھ نال جام بنا کے زمُرد نے پہلاں سمرو نوں دِتّا فیر بادشاہ دا جام بنا کے اوہدے کولوں پہلا گھُٹ پیان دی اجازت لئی۔ دوویں پاسے گوڈے رکھ کے بادشاہ دی ہک تے آپنیاں چھاتیاں دبیاں تے جام وچوں گُھٹ لے کے شاہ عالم دے منہ نال منہ جوڑ لیا۔ گھٹ دے کے زمُرد نے زبان بادشاہ دے منہ وچ بھر دتی تے نال ای اک ہتھ اوہدِیاں لتّاں وچ پا دِتّا۔ بادشاہ دوویں ہتھ اوہدیاں وکھیاں تے رکھ کے اوہدی زبان چُوپن لگ گیا۔

بادشاہ فیر تروتازہ ہو چلا سی۔

"زیبُ النِساء، اسیں تیرا فرنگی ناں ہمیشہ بھُل جانے آں۔ کیہ ناں رکھیا سی توں مسیحت اپنا کے؟"

بادشاہ نے اخروٹ دی گری چبدیاں آکھیا۔

"چھڈو بادشاہ سلامت"، سمرو نے مُسکا کے کہیا، "اوہ تے لوکاں لئی اے، تہاڈے لئی تے میں تہاڈی زیبُ الِنساء ای آں۔"

"صحیح آکھیا۔" بادشاہ نے کہیا۔  "توں میری سب توں پیاری دھی ایں۔"

کُجھ چِر سمرو بادشاہ توں اوہدی عربی، فارسی تے ہندوی شاعری بارے پچھدی رہی تے اوہنوں ہساندی رہی کہ انگریزی تے فرانسیسی شاعری اینی بے جوڑ تے بے وزن ہوندی اے جسراں بچیاں نے لوریاں  لکھیاں ہون۔

فیر کہن لگی کہ اوہدا  فرانسیسی خوند دسدا سی اک اطالوی عالم بارے۔ میکاولی۔ جیہنے یورپ دی مشہور ترین سیاست تے کتاب لکھی سی، جیہدا ناں سی "شہزادہ۔"

اوہدا قول اے کہ جے بادشاہ تگڑیاں ریاستاں وچ گھریا ہووے تے اوہنوں کسے نہ کسے طاقت دا کھل کے ساتھ دینا چاہیدا۔ ایسراں جت ہووے یاں ہار، بادشاہ نال اک طاقت ہمیشہ کھلوتی رہوے گی۔ کسے نال وی نہ کھلون دا مطلب ہووے گا کہ جیہڑا وی جتے گا، اوہ سمجھے گا کہ اک تے بادشاہ کلا اے، تے دوجا اینے میرا ساتھ نہیں دتا۔ سو ایس صورت وچ، جو وی جتے گا اوہنوں پھہہ چھڈے گا۔

شاہ عالم تے زمُرد، دوواں نے ایہہ گل بڑے دھیان نال سنی۔

 

1777ء

ٹیکسلا دی یونیورسٹی توں پڑھیا، مہاراجہ چندر گپت موریا دا وزیر اعظم کوتلیہ چانکیہ، علوم سیاسیات دا ماہر سی۔ اوہدی کتاب "ارتھ شاستر" یعنی راج نیتی، اوس زمانے وچ لکھی گئی سی جدوں ارسطو یونان وچ فلسفہ پڑھاندا سی تے اوہدا شاگرد سکندر دنیا پیا فتح کردا سی۔ چانکیہ نے لکھیا سی کہ راج نیتی لئی ضروری اے کہ جے دوست مدد نہ کرے تاں دشمن نوں کوئی لالچ دے کے نال رلا لینا چاہیدا۔

1770ء وچ نجیب روہیلہ مر گیا تے اوہدی تھاں اوہدا پتر ضابطہ روہیلہ دِلّی دا  اصل حکمران بن بیٹھا۔ ضابطہ پیو توں وی ظالم سی ایس لئی دِلّی وچ کوئی وی اوہدے توں خوش نہیں سی۔

شاہ عالم نے ارتھ شاستر دے دشمن نوں لالچ دین والے پنّے تے مور پنکھ دی نشانی لائی تے مرہٹیاں نوں پیغام بھجوایا۔

احمد شاہ ابدالی بیمار آپنیاں اخیرلی گھڑیاں پیا گندا سی۔ مرہٹے فیر طاقت پئے اکٹھی کردے سن تے پہلاں ای دِلّی تے فیر آپنا راج چاہندے سن۔ معاملہ طے ہو گیا۔ شاہ عالم کمپنی بہادر چھڈ کے آگیا تے 1772ء وچ مرہٹیاں دی فوج نال دِلّی تے قبضہ کرلیا۔ ضابطہ روہیلہ نس گیا پر باز نہ آیا۔ دِلّی تے اک واری فیر شاہ عالم دے ناں تے مرہٹیاں دا قبضہ ہو گیا۔ مرہٹے پانی پت دی لڑائی پچھوں خاص طور تے افغانیاں دے جانی دشمن ہو گئے سن۔ نجیب روہیلہ ابدالی دے نال ایہہ جنگ وی لڑی سی تے ہن اوہدا پتر وی ہارن دے باوجود شرارتاں کرن تو باز نہیں سی آ رہیا۔ مرہٹیاں تے ضابطہ روہیلہ دیاں اکھ مچولیاں  چلدیاں رہیاں۔

1777ء وچ امریکہ دیاں آزاد فوجاں نے انگریزاں دی جہی تہی پھیر دتی تے ایسے ورھے  دی اک لڑائی وچ مرہٹیاں توں  ہار کے ضابطہ روہیلہ نس گیا تے مال غنیمت وچ مرہٹیاں دے ہتھ اوہدا پتر لگ گیا۔ نجیب روہیلہ دا پوترا، غلام قادر روہیلہ۔ دس ورھیاں دا روہیلہ منڈا بڑا ای سوہنا سی۔ شاہ عالم نے اوہنوں آپنے کول محل وچ ای رکھ لیا۔

 

1788ء

1788ء وچ  فرانس دا بھیڑا حال سی۔ بادشاہ دیاں عیاشیاں، غلط پالیسیاں تے امریکی جنگِ آزادی وچ امریکیاں نال رل کے انگریزاں نال جنگاں کرن نال فرانس دیوالیہ ہویا پیا سی۔ ایسے واسطے اگلے ورھے انقلاب فرانس نے دنیا دی تاریخ وچ رولے پا دتے۔ دنیا دی اک نکڑ تے انگریزاں نے آسٹریلیا تے قبضہ کر لیا تے دوجی نکڑ تے امریکہ دیاں ریاستاں نے آپنا آئین منظور کر لیا۔

تے ایسے ورھے دِلّی دے لال قلعے وچ وی قیامت دا سماں سی۔ دِلّی وچ روہیلہ فوجی لُٹ مار پئے کردے سن۔ مغل تخت تے غلام قادر روہیلہ بیٹھیا شراب پیندا سی تے سارِیاں شہزادیاں اوہدے اگے نچدیاں پئیاں سن۔ اک پاسے شاہ عالم، شہزادے تے امیر وزیر گوڈیاں بھار افغانی تلواراں دےسایے تھلے بیٹھے سن۔

قادر دا منہ لال سی۔ شراب پیندا جاندا تے قہقہے لاندا جاندا۔

 

1783ء

غلام قادر روہیلہ نوں بادشاہ ہر ویلے آپنے نال ای رکھدا۔ دربار وچ وی نال ای، کھواندا وی نال ای تے سواندا وی نال۔ مُنڈا بادشاہ دے بوہتا ای دل نوں جا وجا سی۔ اینا کہ کنیزاں نے تے کیہ سڑنا سی، خواجہ سرائ وی سڑن لگ پئے سن۔

کجھ ہفتے ای لنگے سن کہ اک دن شاہ عالم آپنی خواب گاہ توں باہر آیا تے اوہدا مزاج برہم سی۔ نمکین نوں سدیا گیا۔ نمکین بادشاہ دا خاص الخاص  خواجہ سراء سی۔ مُنڈا نمکین دے حوالے ہویا کہ اوہدی تربیت کیتی جاوے تے اوہنوں شہنشاہ ہندوستان دی محبت دے لائق بنایا جاوے۔  فیر کُجھ  مہینیاں لئی منڈا لال قلعے دے دوجے حصّیاں وچ غائب رہیا۔ نمکین نے اوہنوں محبت دے آداب سکھائے۔ آپنے خاص الخاص خدمت گاراں توں محبت دی تربیت دوائی۔ عربی، فارسی تے ہندوی دے استاد رکھے گئے تاں اوہدے وچ شاعری دا ذوق پُنگرے۔ ماہر گویّے اوہنوں سُر تے تال دی تعلیم دین تے معمور ہوئے۔ نالے چُوڑی دار پجامے اُتے گھُنگرو چھنکانے تے تنگ کرتی وچ ٹھُمکے لانے سکھائے گئے۔

چھ مہینے بعد جدوں نمکین نے قادر نوں بادشاہ دی خدمت وچ پیش کیتا تے اوہدے  کجرارے نین، پان دی گلوری توں ہوئے لال بلھ، تنگ کُرتی، مٹکدی چال تے لچکیلا آداب ویکھ کے ای شاہ عالم دا جی خوش ہو گیا۔ سویرے اٹھیا تے ہور وی خوش سی۔ نمکین نوں بادشاہ دے گلے وچ پیا موتیاں دا ہار انعام ہویا۔

ورھے جوانی دیاں راتاں وانگ لنگدے گئے، فٹافٹ۔ بادشاہ دا قادر روہیلہ لئی پیار ودھدا ای گیا۔ دوجے پاسے دِلّی بچانا وی اک چوی گھینٹے دی کِل کِل بن گیا سی۔ سِکھ جتھّے حملہ کردے تے مرہٹیاں دے ترلے کردا کہ دِلّی بچاؤ۔ اِک واری تے سکھاں دے حملے توں بیگم سمرو نے بچایا سی ورنہ مرہٹا فوج دے آندے آندے دِلّی فیر لٹی گئی سی۔ مرہٹے بوہتے تگڑے نہ ہو جان، ایس لئی بادشاہ افغاناں نال وی رابطے رکھدا۔ ضابطہ روہیلہ نوں پیغام بھجواندا کہ قادر نوں اوہ آپنے پُتر وانگ پالدا پیا سی۔ بادشاہ نے قادر نوں "روشن الدولہ" دا خطاب وی دے دتا سی۔  پر پنجاب وچ سکھ مِسلاں دی حکمرانی پچھوں افغانستان دی کسے فوج وچ اینا دم خم نہیں سی رہ گیا کہ اوہ پنجاب پار کر کے ہندوستان تے حملہ کرسکے۔ ایس لئی افغاناں دا ہُن زور ٹٹدا جاندا سی۔ سو شاہ عالم کمپنی بہادر نال وی رابطے رکھے ہوئے سن۔

سارا دیہاڑ شطرنج دِیاں چالاں وانگ ایہہ کھیچلاں کر کر کے اوہدا دماغ پولا ہو جاندا تے ڈیگر ویلے محفل سج جاندی۔ پہلاں رقص و سرود دی محفل ہوندی۔ سارے ہندوستان توں گویے  تے کنجریاں آندیاں، آپنیاں فن کاریاں وکھاندیاں تے بادشاہ کولوں انعام تے وظیفے پاندیاں۔ فیر مصّور، مُجسمہ ساز تے سُنیارے آندے، آپنیاں فنکاریاں پیش کردے تے بادشاہ کولوں انعام تے وظیفے پاندے۔ فیر قِصّہ گو تے شاعراں دی واری آندی۔ اوہ بادشاہ دی اُردو، ہِندوی، فارسی، عربی تے تُرکی دی شاعری وی سندے تے آپنے کلام وی سُنا کے انعام تے وظیفے پاندے۔

ورھے اِنج ای لنگدے رہے۔ قادر روہیلہ دِیاں مُچھّاں پھُٹ آئیاں۔

ہر ویلے بادشاہ نال ای بنھّے رہن دے بڑے فائدے وی سن، پر وڈا نقصان ایہہ سی کہ مُنڈے نوں خبر ای نہ ہوئی کہ لال قلعے دِیاں کِنیاں کنیزاں تے کِنّے خواجہ سراء، جینہاں سب دِیاں شاہی محبتاں وہ چُوپ گیا سی، ہر ویلے ایس تاڑ وچ رہندے سن کہ اوہنوں بادشاہ دِیاں نظراں وچ گندیاں کرن۔

بال ہون تے بادشاہ دا "منظورِ نظر" ہون بھاروں قادر دی شاہی حرم وچ وی رسائی سی۔ شاہی حرم وچ وڑنا کوئی خالہ جی دا واڑہ نہیں سی۔ دو فوجاں چوّی گھینٹے حرم دی ہر حرکت تے نظر رکھدِیاں سن۔ اِک تے بُڈّھیاں تے کوجِیاں کنیزاں جینہاں نوں شاہی خاندان دا کوئی وی مرد نال سوانا نہیں سی چاہندا، تے دوجی کھُسریاں دی فوج، جیہڑے حرم تے دنیا وچ رابطے دا واحد ذریعہ سن۔

نویں نویں جوان ہوئے منڈے نوں، جیہنے عورت اجے چکھی نہ ہووے، کِسے وی کنیز دے عشق وچ گرفتار کروا دینا اِک شاہی خواجہ سراء دے کھبّے ہتھ دی کھیڈ سی۔ شاہی کنیزاں مرد دے لمس لئی انج ای ترسیاں رہندیاں سن، تے اوہناں ایہہ وی پتہ ہوندا سی کہ جے بادشاہ دا کوئی منظورِ نظر خواجہ سراء ہوئے تے اوہ حرم وچ کُجھ وی کروا سکدا اے۔

مُنڈا بادشاہ دی اک کنیز نال حرم وچ رنگے ہتھّاں پھڑیا گیا۔ اینِیاں اکھّاں وِچّوں مُنڈا تِلک کس طرح گیا تے کنیز دے کمرے وچ وی وڑ گیا تے فیر عین بِستر تے پھڑیا وی گیا۔ ایہہ سب ہو کس طرح گیا، مسلئہ نہیں سی۔ جیہڑی گل بادشاہ نوں پریشان پئی کردی سی اوہ ایہہ سی کہ مُنڈے نوں سزا کیہ دتی جاوے؟  کنیز تے زِندان خانے دی کال کوٹھڑی لئی مِتھ دتی گئی سی پر منڈے دا کیہ کیتا جاوے؟ کنیز کیہڑی سی، بادشاہ نوں چیتے وی نہیں سی۔ جس وی کنیز نال بادشاہ رات گزار لیندا اوہ دنیا دے باقی سارے مرداں  تے حرام ہو جاندی۔ تے جے بادشاہ پہلی رات وچ اوہدے عشق وچ گرفتار نہ ہو جاوے تے اوہدی دوجی واری اوس ویلے ای آ سکدی سی جدوں نمکین چاہوے۔ اکثر دی دوجی واری کدی نہیں سی آندی۔

منڈا اک تے بادشاہ نوں پسند بڑا سی، دوجا اوہنوں مارنا افغاناں نال ہمیشہ لئی وگاڑن والی گل سی، جیہڑا ایس ویلے تے شاہ عالم دے بالکل وی وارے وچ نہیں سی۔ پر سزا دینی وی ضروری سی۔ ایہہ شہنشاہِ ہندوستان دی عزت دا سوال سی۔ اوہدے حرم تے حملہ ہویا سی۔ ایہہ تے دو بندیاں دی پُگن پُگائی دی کھیڈ ولی گل ہو گئی سی۔ نہ کوئی جت سکدا سی نہ کوئی ہار سکدا سی۔ اک ای طریقہ بچیا سی کہ بادشاہ دی غیرت وی بچ جائے، منڈا افغانیاں نوں جیوندا محل وچ وی دِسدا رہوے، تے بادشاہ دیاں راتاں وی رنگین کردا رہوے۔

افیون دی مناسب مقدار شاہی حکیم نے اک گھُٹ پانی وچ گھولی تے نمکین نوں پھڑا دتی۔ زنجیراں وچ جکڑے منڈے دا منہ اک مُشٹنڈے خواجہ سراء نے پھڑ کے کھولیا تے نمکین نے افیون دا گھٹ منڈے دے منہ وچ انڈیل دتا۔ مُشٹنڈے نے اوہدا منہ بند کر کے نک وی بند کر دتی۔ مُنڈا گھُٹ بھر گیا۔

جِنّے چِر وچ جراح نے آکے آپنے اوزار اگ تے سیکے، منڈا مدہوش ہو چکیا سی۔ پر اوہنوں سمجھ آ گئی ہوئی سی کہ اوہدے نال ہون کیہ والا اے۔ اوہنوں چت لٹا کے چار ڈشکرے خواجہ سراء اوہدیاں لتاں بانہواں پھڑی بیٹھے سن۔ جدوں اوہدے لیٹرے کٹے جا رہے سن تے اوہنے تڑفن، گندِیاں گالھاں کڈھن تے جراح دے مُنہ تے تھُک سٹّن دی کوشش کیتی، پر افیون دی مقدار مناسب سی۔ جراح جدوں اگ تے بھخدی لال چھُری پھڑ کے قادر دیاں لتاں وچ وڑیا تے رال دے نال اوہدا پیشاب وی وگ گیا۔ قادر دے ٹِڈھ تھلوں رت دا فوارہ نکلیا۔ جراح دے ہتھ خون نال بھر گئے، پر اوہ بڑی احتیاط تے مہارت نال گوشت دی تھیلی وڈدا رہیا۔ جِنّی دیر شاہی جراح اوہدے پٹاں وچکار جراحی کردا رہیا اوہدے منہ وچوں ایسراں واجاں آندیاں رہیاں جسراں اوہ غرارے پیا کردا ہووے۔

تِن دن مُنڈے نوں افیون تے رکھ کے حکیم نے ہولی ہولی مقدار گھٹانی شروع کر دتی۔ ایہہ کوئی لُکن والی گل تے ہیگی نہیں سی۔ ہُن اوہ آزاد تے سی پر آندے جاندے ہر کوئی اوہدا مذاق اڈاندا۔ محل وچ اوہدا ناں "افغانی دُنبہ" پے گیا سی۔

کُجھ ای چر پچھوں خبر آئی کہ ضابطہ روہیلہ بوہتا بیمار اے۔ غلام قادر روہیلہ عرف افغانی دنبے نوں پیو کول بھیج دِتّا گیا۔

 

1788ء

ہر شہزادے، امیر تے وزیر نوں واری واری پھنڈیا گیا۔ اوس ویلے تیکر جدوں تِیکر غُلام قادر روہیلہ نے ڈکیا نہ۔ جیہناں دا قادر نوں چیتے سی کہ اوہ اوہنوں افغانی دُنبہ کہندے سن یاں اوہنوں ملکہء عالم کہہ کے چھیڑدے سن، مار کھاندے کھاندے مر گئے۔ جیہڑیاں شہزادیاں، کنیزاں تے خواجہ سراء اوہدا ہاسا اُڈاندے سن، اوہ افغان افسراں نوں انعام ہوئیاں تے قادر دے سامنے ای ننگیاں کیتیاں گئیاں۔

قادر ہر موت یاں زناکاری بعد شاہ عالم ول ویکھدا۔ بادشاہ دا چہرہ سپاٹ سی۔ خورے اوہنوں حکیم نے افیون دی مناست مقدار دتی ہوئی سی یاں زندگی وچ اوہنے اینا کجھ ویکھ لیا سی کہ ایہہ صدمے وی اوہ اک ہور کوڑا گھٹ کر کے پیتی جاندا سی۔ اوہدا سپاٹ چہرہ ویکھ ویکھ کے قادر نوں اڈیاں وچ اگ لگدی تے کھوپڑی تیکر جاندی۔

چار ڈشکرے افغاناں نے بادشاہ نوں زویں تے لٹا کے اوہدیاں لتاں بانہواں نپ لئیاں۔ غلام قادر روہیلہ بادشاہ دی چھاتی تے چڑھ گیا۔

"شہنشاہِ ہندوستان شاہ عالم ثانی، اوہ ویلا چیتے کر جدوں تیرے بندے انج ای مینوں نپ کے بیٹھے سن۔ یاد ای؟"

شاہ عالم کُجھ نہ بولیا۔ اوہدیاں چُنیاں اکھّاں بھخدی لال سوئی تے جمیاں سن۔

"شاہ عالم، انج ای بھخدے لوہے نال مینوں وڈ دتا سی نا؟ یاد کر!"

قادر نے بھخدی سوئی شاہ عالم دی کھبی اکھ دے کول کر دتی۔ بادشاہ دا چہرہ خوف نال سُکڑ گیا۔ بادشاہ دے مسخ شدہ چہرے نوں ویکھ کے قادر نے قہقہہ لایا۔

"شاہ عالم، توں میری مردانگی تے حملہ کیتا سی نا، پر میں اینا گھٹیا نہیں۔ انج وی توں کیہڑا مرد رہ گیا ایں۔ اوہ ویکھ تیرا حرم میری فوج دیاں لتاں وچ پیا تڑفدا اے۔ ایہی بچانا سی نا توں، ہُن بچا ایہناں نوں میرے کولوں۔"

قادر پاگلاں وانگ قہقہے لاندا رہیا۔ بادشاہ دیاں پلکاں سوئی دی تپش نال سڑ گئیاں سن۔

"ایہناں اکھّاں نال توں میری بے وسی دا تماشہ ویکھیا سی نا؟"

بادشاہ کُجھ نہ بولیا۔

"ایہناں اکھّاں نال ای توں جراح نوں اشارہ کیتا سی نا میری مردانگی وڈّن دا۔ ہُن ایہہ اکھّاں کوئی اشارہ نہیں کر سکن گیاں۔ ایہہ ہُن رہن گیاں ای نہیں۔ تینوں ہُن غُلام قادر روہیلہ دی شکل پچھوں کُجھ نہیں دِسّے گا۔ ہُن توں ساری عُمر قید خانے دی کال کوٹھڑی وچ میری شکل یاد کردا رہویں گا۔ ویکھ، مینوں غور نال ویکھ لے، تیری زندگی دی اخیرلی شکل۔"

ایہہ کہہ کے قادر نے کھبّے ہتھّ نال بادشاہ دی کھبّی اکھ کھولی تے لوہے دی بھخدی  سوئی اکھ دے ڈیلے تے رکھ دتّی۔ گوشت سڑن دی واج شہنشاہِ ہندوستان دیاں چیکاں وچ دب گئی۔ بادشاہ اینی زور دا تڑفیا کہ قادر پاسے نوں جا ڈگیا۔ قہقہے لاندا اوہ بادشاہ نوں تڑفدا تے چیکدا ویکھدا رہیا۔ فیر اک فوجی نوں اشارہ کیتا۔ فوجی نے بادشاہ دے مُنہ نوں کھبّے پاسے نوں موڑیا تے قادر نے ہُن سجّی اکھ کھول کے بھخدی سوئی اکھ دے وچ پھیر دتی۔ بادشاہ دیاں چیکاں محل دیاں چھتاں پھاڑن لگ پئیاں۔ کنا چر شہنشاہِ ہندوستان پھڑ پھڑاندا رہیا، تے اوہدے گلے وچوں انج واجاں آندیاں رہیاں جسراں اوہ غرارے پیا کردا ہوئے۔

مرہٹے جدوں غلام قادر روہیلہ دا سر لے کے آئے تے شاہ عالم ثانی  دیاں اکھاں دے زخم بھر چُکے سن۔ نمکین نے بادشاہ دے کن وچ دسیا کہ اوہدے سامنے تھال وچ قادر دا سِر  لیاندا گیا اے۔ بادشاہ دِیاں چٹیاں اکھّاں قادر دے سِر تے انج ٹکیاں سن جِسراں اوہنوں دِسدا ہووے۔

 

 1803ء

بیگم سمرو ٹُر گئی تے بادشاہ نے کاتب نوں سد لیا۔ اُردو دی داستان "عجائب القصص" دے تِن ہزار صفحے لکھے جا چکے سن۔ بادشاہ نے داستان اگے لکھوانی شروع کیتی۔ شہزادے نوں اِک انھے کھُوہ وچ قید کیتا گیا سی۔ اوہدے ہتھ پیر آزاد سن، پر کھُوہ دی باہر لی دنیا وچ اوہ اک چڑی وی نہیں سی اڈا سکدا۔ پری شاہ دی ان ویکھی زنجیراں وچ شہزادہ جکڑیا ہویا سی۔

زمُرد نوں لگّا شاہ عالم ثانی شہزادہ شمسُ العجائب دا ناں لے کے آپنی داستان پیا لکھواندا سی۔