ماں بولی۔ پنجابی

(آن آلی کتاب توں اِک باب)

ماں بولی

 لیکھک

ٹیپو سلمان مخدوم

اسُو تے کتّے دا موسم، جینہُوں اُردُو وِچ خِزاں تے انگریزی اِچ فَول کیہندے آں، اوہناں ای ودھیا ہوندا اے جیہناں چِتر تے وِساکھ دا ہوندا اے، جیہنُوں اُردُو اِچ بہار تے انگریزی اِچ سپرِنگ کیہی دا اے۔ سخت موسم بدل جاندا اے، درجائے حرارت سوکھا ہو جاندا اے تے سُورج دی روشنی ہولی ہو جاندی اے جِستوں ہر شے دا رنگ نِکھر آندا اے۔ طبیعت اِچ خُشی جیہی وڑ آوندی اے۔ ہر شے چنگی چنگی لگن لگ پیندی اے۔ پنجاب دی رِیت اے کہ جدوں وی موسم بدلدا اے، اسی میلا ٹھیلا لا کے نچدے گاؤندے آں۔ پنجاب دِیاں رِیتاں پنجاب دی بھوئیں تو پُنگردِیاں نیں کیُونجے ایہہ ایتھوں دے موسماں، رُکھاں، جنوراں، دریاواں تے مٹّی نال جُڑِیاں نیں۔

رِیتی رواجاں دے نال ساڈھے جذبات وی پنجاب دی بھوئیں نال ای جُڑے نیں، تے ایہناں دا اِظہار وی۔ نیانا جدوں ڈِگ پوے تے ہر دیس دی ماں تڑف پیندی اے تے کُجھ ناں کُجھ کیہندی اے۔ اوہ جو وی کیہندی اے، نیانے دی پِیڑ دا عِلاج اوہی لفظ کردے نیں۔ ساڈِیاں ماواں کیہندِیاں سَن، ہائے میں مَر گئی، رب دِیاں رکھّاں تے ہائے میں صدقے۔ کِیُونجے میں بالپنے اِچ بے بے نُوں آپنے وَل نسدے ایہی کیہندے سُنیا اے، ایس لئی مینُوں ماں دی نیانے لئی تڑفاہٹ واسطے ایہو جُملے سب توں اثرانگیز لگدے نیں۔ ایہہ دوسری زباناں نال بُغض نہیں، آپنی ماں بولی دا اثر اے جیہڑا مینُوں میری ثقافت، میرِیاں جڑاں نال جوڑدا اے۔

اے جنّی منّی گل اے کہ ساڈی ماں بولی ساڈی سوچ تے سوچن دے انگ تے واہوا اثر انداز ہوندی اے۔ اسی گل کرن لئی آپنی ماں بولی ایس لئی استعمال کرنے ہاں کہ اسی سوچنے آپنی ماں بولی وِچ آں۔ جس بولی اِچ اسی آپنے آپ نال گلاں کرنے آں اوسی زبان اِچ دوجیاں نال وی سب تو ودھیا گل کر سکدے آں۔ بولی گل اُگالدی اے، جمدی نہیں۔ گل جمدی بندے دے بھِیتر اے۔ بھِیتر ڈُونگا ہووے تے گل وی ڈُونگی ای نِکلدی اے، بولی بھاویں کوئی وی ہووے۔ میں پولش ناول رینبو، جرمن ناول سِدھارتھ تے ہندوستانی ناول دِلّی پڑھے ہوئے نیں۔ میں سمجھداں ساں کہ میں پولِش ناول انگریزی وِچ، تے جرمن تے ہندوستانی ناول اُردو وِچ پڑھے ہوئے نیں۔ کُجھ عرصا پہلاں میں آپنی کِتاباں ویکھ ریہا ساں تے پتا لگیا کہ میں روسی ناول پنجابی اِچ، جرمن ناول اُردُو اِچ تے ہندوستانی ناول انگریزی وِچ پڑھیا سی۔ ناولاں دی گل اینی کُو زوردار سی کہ مینُوں ایہہ چیتے ای نہیں ریہا کہ گل کیہڑی بولی اِچ پڑھی سی۔ بولی گل نوں ودھیا کردی اے، ودھا نہیں سکدی۔ جیہڑی بولی اچ اسی سوچدے آں اوس وچ سب توں ودھیا انگ نال گل کر وی سکدے آں تے سمجھ وی لیندے آں۔

بولی آپ نہیں بولدی، بندے بولدے نیں۔ بولی وی بولدے نیں تے ماں بولی وی۔ لوکی بولدے نیں تے جُڑدے نیں۔ بولی بولدے نیں تاں اوہ کم کر سکّن، لین دین کر سکّن تے حِساب کِتاب کر سکّن، تے ماں بولی بولدے نیں تاں دُکھ سُکھ کر سکّن۔ بولی بندیاں دے وِچار جوڑدی اے، تے ماں بولی جذبات۔ لین دین، حِساب کِتاب دی گَل کِسے وی زبان اِچ کِیتی جا سکدی اے، پر دُکھ سُکھ دی گَل صِرف ماں بولی اِچ ہوندی اے۔ کِسے دا وین سُن کے رو پینا تے کِسے دا مخول سُن کے ہس پینا، اے صِرف ماں بولی اِچ ای ہو سکدا اے۔ ماں بولی اوہ بولی ہوندی اے جیہدے وِچ ماں سانُوں لورِیاں سُناندی اے، رویئے تے چُپ کراندی اے تے لاڈ کردی اے۔ ایہو زبان ہوندی اے جیہڑی نسلاں توں ساڈّیِاں ماواں سانُوں گودی چُک کے ساڈّے نال بولدِیاں نیں۔ ایہہ اوہ بولی ہوندی اے جیہڑی سانُوں دُنیا توں روشناس کراندی اے۔ دسدی اے کہ دُنیا کِنج بنی، کِنّے بنائی۔ اسی کون آں، کِتھّوں آئے آں تے مر کے کِتھّے چلے جاواں گے۔ رِشتے کِیہ ہوندے نیں، چنگا مندا کِیہ ہوندا اے، نِیکی بدی کِیہ ہوندی اے۔ ماں بولی اوہ عینک ہوندی اے جِستوں اسی جِندڑی نُوں ویکھدے آں، پرکھدے آں۔ ماں بولی رنگاں دی اوہ بساط ہوندی اے جِستوں اسی آپنی جِندڑی دے نقشے نُوں رنگِین کردے آں۔

وڈّےجیہڑی بولی بالاں نال بولدے نیں، جو کُجھ اوہناں کیہندے نیں، جو بالاں نال کَردے نیں، اوہ بال ساری حیاتّی نہیں بھُلدے۔

میں تِیجی اِچ پڑھدا ساں، اسّی اوہناں دِناں اِسلام آباد ریہندے ساں۔ سارا دِن مے فیئر دِیاں چِینگماں کھا کھا کے اندروں نکلدے سٹِکر جمع کر دے کہ اِک توں سو نمبر تِیکر دے سٹِکر پُورے ہون گے تے چِینگماں دا پُورا ڈبّا مُفت لبھّے گا۔ چوانی دی چِینگم ہوندی سی پر ساڈّے کول چوانی وی ہر ویلے نہیں سی ہویا کَردی۔ پر چِینگم دا مزا تے مُفت ڈبّے دا لالچ سانُوں ساہ نہیں سی لین دیندا۔ ہر ویلے ایدھروں اُدھروں چوانی اٹھیانی اِکٹھّی کر کے بھجے جا ریہے ہوندے چِینگم لین۔ چوانِیاں اٹھیانیاں لبھنیاں وی اینیاں سوکھِیاں کوئی نہیں سَن۔ پیو سرکاری نوکر سی تے حرام کھاندا کوئی نہیں سی۔ سو ماروی روڈ تے ریہندے وی جناح سُوپر مارکِیٹ یاں پیدل جائی دا سی یاں فیر مارکِیٹ دے پِچھلے پاسے گڈّی کھلار کے اندروں اندر پیدل مارکِیٹ دے اگلے پاسے اپڑی دا سی۔ ایہہ سب کُجھ ایس لئی کہ گڈّی فالتُو دو کِلومِیٹر نہ چلّے، پِٹرول دی بچت ہووے۔ فیر وی ہر ویلے چِینگم کھانا اوہی گَل سی کہ پلّےنہیں دھیلا، تے کَردی میلا میلا۔ اِک دِن تایا جی ڈاکٹر اجمل ہُوری آئے ہوئے سَن۔ وڈّے وی سَن تے گورنمنٹ کولِج لہور دے المشہُور پرفیسر وی ریہے ہوئے سَن، بےبے نے میری شکَیت لائی۔ اِک تے نلَیق اے، سکُول دِیاں کِتاباں نہیں پڑھدا، اُتّوں ہر ویلے فضُول کہانیاں پڑھدا ریہندا اے۔ بالاں نُوں تے اُنج ای ماپے وڈّے وڈّے تے طاقتور جِنّاں جیہے لگدے نیں، اُتّوں تایا جی اوہناں توں وی وڈّے، مینُوں تے اِنج پیا جاپن لگ پیا بئی میں کِسے دیو دے اگّے پیش کر دِتّا گیا واں۔ میں تیار ہو گیا جھِڑکاں کھان لئی۔ تایا جی نے واہوا شوق نال پُچھیا پُتر کِیہ پڑھ ریہاں ایں اج کل؟ میں حریان جیہا ہو کے دسیا کہ اِشتیاق احمد دے جسُوسی ناول تے عُمرو عیّار دی طلِسم ہوشُربا۔ اوہنا اوسے ویلے مینُوں گڈّی اِچ باہیا تے ایف سِکس دی کوَرڈ مارکِیٹ لَے گئے۔ اوتھے مینُوں طلِسم ہوشُوربا دِیاں دس جِلداں تے اِشتیاق احمد دے چار جسوُسی ناول لَے دِتّے۔ ایہدے نال دو کم ہوئے۔ اِک تے میں تِن دِن سکُولوں چھُٹی کر کے دِن رات لا کے سَت ناول پڑھ لئے، جیہدے نال میری پڑھن دی اینّی کُو سپِیڈ بن گئی کہ فیر بس مینُوں پڑھن توں کدی کوئی نہیں ڈک سکیا۔ تے دُوجا میں ویکھیا بئی اِک بندا جیہڑا ماں پیاں توں وی وڈّا اے تے جیہدی ماں پے وی وڈّی عزّت کردے نیں، اوہ میرے ناول پڑھن تے خُش اے۔ ہُن مینُوں پک ہو گیا کہ میں کوئی غلط کم نہیں کر ریہا ساں، بس میرا تے ماپیاں دا اِختِلافِ رائے سی جیہدے وِچ ما پیاں دے وڈّے میرے نال سَن۔ فیر میں گرمِیاں دی چھُٹیاں ساری ساری دُپہر بند سٹور وِچ رضائیاں دے اُتّے بَہہ کے ناول پڑھدا ریہندا۔ نوویِں اپڑدے آپے ای میں ناولاں نال تریخ وی پڑھنی شُروع کر دِتّی، تے فیر چل سو چل۔ پر بچپن اِچ تایا جی دا مینُوں ایہہ پک کرانا کہ میراکِتاباں پڑھنا اوہناں چنگا لگدا اے، شاید میری پڑھن دی عادَت لئی سبھ توں وڈّی ٹیک سی۔

بندا بھاویں کِنّا مرضی ای وڈّا کِیوں نہ ہو جاوے، جو کُجھ اوہنُوں بچپن اِچ سِکھا دِتّا جاندا اے اوستوں یاں تے اوہ نِکل نہیں سکدا یاں فیر ساری عُمر اوستوں نِکلن لئی آپنے آپ نال ای لڑدا ریہندا اے۔ واہوا ورھیاں پِچھّے اِک ڈوکُومینٹری ویکھی سی کہ گورے مچھّیِاں دے بالاں نُوں ویہہ دِن دریا دے پانی اِچ رکھدے نیں تے فیر اوہناں نُوں سمندر اِچ چھڈ دیندے نیں۔ مچھّیِاں ساری حیاتی سمندر اِچ ای ریہندِیاں کھاندِیاں پِیندِیاں نیں، پر بچپن اوہناں دا پِچھّا نہیں چھڈدا۔ بچپن دے اوس دریائی پانی دی خُشبو اوہناں ہر ویلے تڑفاندی ریہندی اے تے اخِیر وڈِّیاں ہو کے اوہ آپنے بچپن دے پانی نُوں لبھدِیاں فیر سمندر دے اوسی کِنارے تے آجاندِیاں نیں جِتھّوں اوہناں سَینسداناں نیں چھڈیا سی۔

اوتھے اِسلام آباد اِچ ساڈّی گلی اِچ اِک خاندان ریہندا سی۔ ما پے تے اوہناں دے تِن مُنڈے۔ چھوٹے دو ساڈّے وی یار سَن۔ وڈّا خُشباش خاندان سی۔ فیر اسی لہور آ گئے۔ دو کُو ورھیاں بعد پتا چلیا کہ سب توں نِکّا مُنڈا، جیہڑا اوس ویلے پنجوِیں پڑھدا سی، عید آلے دِن عِیدی جوڑ کے  آپنے خالا زاد نال ہوٹل اِچ سوئمِنگ کرن گیا، تے تلاء اِچ ڈُب کے مر گیا۔ دو کُو ورھے بعد پتا لگیا کہ اوہدی ماں اوہنُوں روندی مر گئی۔ آپنی ڈِھڈ گھڑولی نُوں ہتھّی دفنا کے کُرلاندی ریہی، پر کوئی کِیہ کر سکدا سی؟ فیر جدوں اوہنُوں جاپیا ہونا اے بئی رب دے سارے ناواں اِچّوں سب توں ڈاھڈا ناں تے الصمد ای اے تے فیر ایہو سوچیا ہونا اے کہ چلو میں ای بال کول جانی آں۔ یاں مِل جاوے گا یاں میری جان چھُٹّے گی۔ مر گئی۔ ہور کوئی اِک ورھے پِچھّوں خبر مِلی کے موئے بال دے پیو نے نواں ویاہ کر لیا۔ اوس ویلے تے مینُوں چاچا ہُوری تے بہوں غصّا اوندا سی کہ کِنّا بھیڑا کم کِیتا سُو۔ پر ہُن جاپدا اے اوہ غصّا میرا نہیں سی، اوہ تے سُن سُنا کے سی۔ جو کُجھ آل دوالے کیہا جا ریہا سی میں وی اوہی کہہ ریہا ساں، تے اوہی محسُوس کر ریہا ساں۔ ہُن سوچنا واں چاچے نے کِیہ کِیتا۔ نِکّا پُتر اکھّاں سامنے مر گیا، ووہٹی وی مر گئی۔ چاچے دا حال تے یتِیم بال ورگا ہو گیا سی جیہدے ماپے مر گئے ہون۔ نِکّے بال ہتھّاں اِچ مر جان تے وڈّے وڈّیاں دی جنت دی لالچ مُک جاندی اے۔ چنگا ای کِیتا سُو جو جِندڑی نوِیں کرن دی چھائی۔ ہوئی تے نہیں ہووے گی، پر ہُن مینُوں سمجھے اوندی اے بئی اے چاچے دا اِظہار سی بئی ربّ دا سب توں ڈاھڈا ناں اے الصمد۔ بے نیاز! اوہ چوانی آلی چِیمنگاں کھولی دِیاں سَن تے تھلّوں اِک سفید کاغذ اِچ لِپٹِیاں گُلابی چِیمنگاں نِکلدِیاں سَن۔ ہُن اِسلام آباد بارے سوچناں آں تے دو ای شیواں چیتے اوندِیاں نیں۔ سفید کاغذ اِچ لِپٹِیاں چیمنگاں، تے سفید کفن اِچ لِپٹیا بال۔ جِسراں بال مر جاوے تے مُڑ نہیں اوندا، ماں بولی وی مر جاوے تے مُڑ نہیں آ سکدی۔ فیر بچپن دِیاں یاداں، چِیمنگاں تے موئے یار بارے گلّاں خورے کِسراں دسّیِاں جاون۔ حِساب کِتاب تے دُوجی بولی وی کر لئی دا اے، موئے یار دا کُرلاپا بندا کِسراں کرے؟

            وڈّیِاں بولِیاں ضرُور سِکھنِیاں چاہیدِیاں نیں۔ دُنیا نال رابطے دا ذریعا ایہو اے۔ اُنج اے وی ہُن مسئلا نہیں ریہنا۔ جِسراں ٹیکنولوجی ترقی پئی کر دی اے، پنج ست ورھیاں دی گل اے کہ اِک بندا چینی ہووے تے دُوجا پنجابی، تے وِچکار اِک ڈبّی رکھ کے بولی جان گے۔ ڈبّی چینی نُوں پنجابی تے پنجابی نُوں چینی اِچ ورتی جاوے گی۔ اے کم شرُوع تے ہو وی گیا اے۔ کِسے وی دیس جاوئیے، گُوگل ٹرانسلیٹر آپنے فون اِچ نال لے جاوو تے جیہڑی مرضی بولی دے بندے نال آپنی بولی اِچ گل کرو۔ کِتاباں وی ایسی طرحاں مِنٹاں سکِنٹاں اِچ ترجما ہو جایا کرن گِیاں۔ فیروی ساڈّے ول انگریزی دا واہوا رواج اے۔ جیہدی انگریزی جِنّی چنگی، اوہ اونّا ای لَیق۔ جِنّوں ویکھو بچیاں نُوں پنجابی چھڈ انگریزی سکھائی جاندا اے۔ تے انگریزی کم وی واہوا اوندی اے۔ پر ضرُوری نہیں ہوندا جو شے اج کم آ ریہی ہووے اوہ ہمیشا ای کم اوندی ریہے۔ جدوں بھیڈُو قُربانی لئی لیاندے آں تے اوہدی وڈّی خاطِر مدارَت کرنے آں۔ اوہنُوں مہندی لانے آں، گھُنگرُو پانے آں، چنگا کھوانے آں۔ بھیڈُو تے سوچدا ہووے گا بئی اے تے میرے بُہت ای سکّے نیں۔ اوہ تے جدوں اوہنُوں لمیاں پا کے اوہدی دھون تے چھری پھیری دی اے اوس ویلے وچارا سوچدا ہووے گا بئی اے میرے نال ہوئی کِیہ اے؟ وڈِّیاں بولِیاں وی سانُوں چارا پانی پا کے ساڈّی ماں بولِی دی دھون تےچھُری پئی پھیردِیاں نیں۔

            عقل وی آپ ای کرنی پیندی اے، آپنے آپ نہیں ہوندی۔ اِٹلی دے چرچاں وِچ یسوعؑ دے نال وڈّے دینی بزُرگاں دے بُت وی ہوندے سَن۔ اِک وڈّا عقل مند بندا اِک بزُرگ دا منن آلا سی۔ اوہ دس ورھے مُسلسل ہر اِتوار گِرجے جاندا تے بزُرگ دے بُت اگّے ہتھ جوڑ کے بِنتی کردا بئی میری لاٹری کڈھ دے۔ لاٹری نہ نِکلے۔ مُرِید وی باز نہ آوے۔ اِک دِن جو اوہ بُت اگّے اپڑیا تے بُت اِچ جان پَے گئی، بزُرگ نے مرِید اگّے ہتھ جوڑے تے کیہن لگّا، یار میں تاں پہلی واری ای تیری لاٹری کڈُھوں ساں، پر توں مہربانی کر لاٹری دا ٹِکٹ تے خرِید لَے۔ گورے وی ساڈھے بزُرگ بنے کھلوتے نیں۔ بِجلی ایجاد کِیتی۔ کمپِیوٹر ایجاد کِیتا۔ کمپِیوٹر اِچ پنجابی پائی۔ پنجابی تے دُوجی زباناں دے ترجمے دے سَوفٹوئیر بنائے۔ ہُن وی جے اسی ماں بولی نہ ٹورِیے تے فیر اساں تے سیانے باندر اِچ کِیہ فرق رہ جاوے؟ سیانے باندر دی وی اِک کہانی اے۔ کیہندے نیں دس ہزار باندراں نُوں سٹاک ایکسچینج تے بھا دیو تے اوہناں دو بٹن دے دیو، اِک بٹن اِک کمپنی دے شئیر خرِیدن واسطے تے دُوجا دُوجی کمپنی دے شئیر خرِیدن واسطے۔ ہُن باندر بٹن دبّن گے۔ ادّھے اِک بٹن دبّن گے تے ادّھے دُوجا بٹن۔ یعنی ادّھے باندراں نُوں فیدا ہووے گا تے ادّھیاں نُوں نُقصان۔ نُقصان آلے باندر کڈھ دیو تے باقِیاں نُوں فیر بٹن دبّن دیو۔ فیر اوہی ہووے گا، ادّھے باندر اِک بٹن دبّن گے تے ادّھے دُوجا۔ فیر ادّھے مُنافع کمان گے تے ادّھے نُقصان۔ فیر نُقصان آلے کڈھ دیو۔ ایسراں کردے کردے اخِیر اِچ اِکّو باندر رہ جاوے گا۔ ایہہ اوہ باندر ہووے گا جیہنے ہمیشا مُنافع آلا بٹن دبیا ہووے گا۔ ہر بندا باندر نُوں ہِیرو بنا کے لگ پوے گا تھِیورِیاں کڈّھن۔ اِک کیہے گا، اے باندر کیلے کھاندا اے ایس لئی اینا سیانا اے، سیان پُنے لئی کیلے کھانے چاہیدے نیں۔ دُوجا آکھے گا ایہہ باندر پُونچھل نال پُٹھّا لٹکدا اے ایس لئی اینا سیانا اے، سیان پُنے لئی پُٹھّے لٹکو۔ کوئی وی بندا ہڈ بھن کے کمائی کرَن نُوں تیار نہیں۔ ہر بندا بس فٹا فٹ دولتاں دے انبار چاہندا اے۔ ساری مُسلا قوم سیانے باندر وانگ پُٹھّی لٹکن لئی تیار اے، پینڈا کرن لئی نہیں۔ اسی کم نہیں کرنا چاہندے، سِکھّن دی پِیڑ نہیں جرنا چاہندے، بس سیانے باندر وانگ ہر کم فٹافٹ تے بہترِین ہویا چاہنے آں۔ ایسراں نہ تے ہوندا اے تے نہ کدھی ہونا اے۔ آپ مویاں بِن وی کدھی سورگ لبھیا اے؟ ماں بولی ٹوری رکھن لئی وی سانوں پینڈا کرنا پوے گا، صرف گلاں باتاں کرن نال تے آنیاں جانیاں وکھان نال ایہنے نہیں جے ٹُرنا۔ اسی ماں بولی ایسطرحاں لَے ریہے آں جِسراں وڈّے دولت نُوں لیا کردے سَن؛ یعنی ہتھ دی مَیل۔ اج ہتھّوں تِلک وی گئی تے کوئی گَل نہیں، کل فیر آ جاوے گی۔ ماں بولی بولنی نہیں، پڑھنی نہیں، لکھنی نہیں، اوہدی لاج نہیں رکھنی تے فیر وی ایہو مان رکھنا بئی مردی نہیں۔ ایہہ تے سیانے باندر آلی ای گَل اے۔

سُنیا اے سٹِیفن ہاکِنگ نے کیہا اے کہ عِلم دی سب توں وڈّی دُشمن جہالت نہیں، سیان پُنے دا جھاکا اے۔ ایس بارے سُقراط دی وی اِک کہانی واہوا مشہُور اے۔ ایتھنز اِچ اِک وڈّی دیوی سی ڈیلفی، اوہدے مندر اِچ جیہڑی دیوداسی سی اوہنُوں کوئی گَل پُچھو تے اوہ دیوی نُوں پُچھ کے دَس دیندی سی۔ سُقراط دے بیلی نے دیوی کولوں پُچھیا بئی ایتھنز اِچ سب توں سیانا بندا کون اے؟ دیوی نے جواب دِتّا سُقراط۔ بیلی نے ایہہ گَل سُقراط نُوں دسی تے اوہ حریان ہویا۔ کیہن لگّا بئی مینُوں تے کُجھ وی نہیں آندا جاندا، میں تے کِتھّوں دا وی سیانا نہیں، پر دیوی وی دیوی اے، کُوڑ تے نہیں مار سکدی، فیر گَل کِیہ اے؟ ایہدی تہہ تِیکر پوہنچن لئی سُقراط ایتھنز دے اِک منّے گنّے سیانے کول گیا تے اوہدے نال گَل بات کِیتی۔ تھوڑا کُو چِر گَل کر کے اوہنُوں سمجھ آگئی بئی اے سیانا تے سُقراط ونگر ای بے عِلما اے، بس آپنے آپ نُوں سمجھدا ڈاھڈا سیانا اے۔ اوہنُوں چھڈ کے اوہ فیر اِک دُوجے مشہُور سیانے کول گیا۔ اوتھے وی ایہو ہویا۔ کُجھ چِر اِچ ای سُقراط نُوں پتا لگ گیا بئی ایہنُوں وی آندا جاندا کوئی نہیں، اے وی بس آپنے ولوں ای تُرّم خاں بنیا کھلوتا اے۔ ایسے طرحاں سُقراط نے ایتھنز دے سارے سیانے چھان لئے، تے سارے ای سیانے جھاویں نِکلے۔ سُقراط سوچی پَے گیا۔ تے ہُن سُقراط نُوں گَل سمجھ آگئی تے اوہنے کیہا، اوہ بندا جیہنُوں آپنی بے عِلمی دا سیان نہیں، مُورَکھ اے۔ مینُوں دیوی نے سیانا ایس لئی آکھیا اے کِیُونجے مینُوں گھٹ و گھٹ ایہہ تے پتا اے کہ مینُوں کُجھ نہیں آندا۔ اجکل ہر پنجابی ایہو سمجھی بیٹھا اے بئی پنجابی تے اوہدی گھر دی لونڈی اے۔ پنجابی تے اوہنُوں اوندی ای اے، اوہ پنجابی جُو ہویا۔ پر جے آکھو ذرا پنجابی لِکھ کے تے وکھاوٴ تے جواب دین گے، اوہ اسی تے کدھی لِکھی ںہیں۔ پڑھن نُوں آکھو تے فیر ایہو جواب، اسی تے کدھی پڑھی نہیں۔ بولَن نُوں آکھو تے کیہن گے، بولنے آں، نوکراں نال اسی پنجابی ای بولنے آں، اُنج ہولی ہولی اوہناں اُردُو سکھا ریہے آں۔ نالے اگلے ای ساہ اِچ دسن گے کہ اوہ پنجابی بولی تے ثقافت نال کِنّا پیار کردے نیں۔ انمُلّی ڈیلفی دیوی، توں سانُوں بڑے چَیتے اوندی ایں!