ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੀ proceedings ਦੀ ਮਿੱਖ
ਲੇਖਕ
ਮਖ਼ਦੂਮ ਟੀਪੂ ਸਲਮਾਨ (ਲਹੌਰ)
Benjamin Nathan Cardozo ਬੈਂਜਾਮਿਨ ਨਾਥਨ ਕੋਰਡੋਵਜ਼ੋ, 1938 - 1880، ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਯਹੂਦੀ ਜੱਜ ਸਨ। ਯੇਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੈਕਚਰ ਦਿੱਤੇ ਜਿਹੜੇ ਨੇਚਰ ਔਫ਼ ਜੁਡੀਸ਼ਲ ਪ੍ਰੋਸੈਸ ਦੇ ਨਾਂ ਤੋਂ ਕਿਤਾਬੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿਚ ਛਪੇ ਤੇ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਏ। ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕਾਰਰਿਵਾਈ ਤੇ ਗਲ ਬਾਤ ਕੀਤੀ ਏ ਜਿਹੜਾ ਜੱਜ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ਤੇ ਬਹਿ ਕੇ ਜੱਜ ਕਰਦਾ ਏ। ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਲੈਕਚਰ ਵਿਚ ਜੱਜ ਸਾਹਿਬ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫ਼ਰਮਾਂਦੇ ਨੇਂ:
क़ानून की हुक्मरानी
लिखारी
मख़दूम टीपू सलमान (लाहौर)
क़ानून की हुक्मरानी किसी भी इन्साफ़ पर खड़े समाज को बनाने के लिए ज़रूरी है। क़ानून की हुक्मरानी का मतलब है कि रियासत में हर काम क़ानून के तहत और क़ानून की मर्ज़ी के मुताबिक़ होगा। हकूमत क़ानून के मुताबिक़ चलेगी और हर फ़ैसला क़ानून के मुताबिक़ होगा। यानी इन्साफ़ का मयार ये होगा कि फ़ैसला क़ानून की मरज़ी से हो। देखने की बात ये है कि ऐसा क्यों और कैसे किया जाता है।
क़ानून की हुक्मरानी की दो बुनियादी ज़रूरतें होती हैं। क़वानीन का होना और क़वानीन की बरतरी।
ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼; ਇਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਥਾ
ਲੇਖਕ
ਮਖ਼ਦੂਮ ਟੀਪੂ ਸਲਮਾਨ (ਲਹੌਰ)
ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਦਾ ਕਤਲਾਮ ਇਕ ਹਜ਼ਾਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰੁਹ ਕੋਹਣ ਦੀ ਇਕ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੀ ਕਥਾ ਏ। 1757 ਵਿਚ ਬੰਗਾਲ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਪਿੱਛੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਪਰ ਰੰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਦੇ ਹਂਦੇ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਹੌਸਲਾ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ। ਪੰਜਾਬ ਸਭ ਤੋਂ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਹੱਥੇ ਚੜ੍ਹਿਆ, 1849 ਵਿਚ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਖ਼ੂਨੀ ਜੰਗਾਂ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ ਹੀ ਹੋਈਆਂ ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਫ਼ੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਜੁੜਤ, ਜਿਹਦੀ ਵਜ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਵੇਦਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਨਿੰਦਿਆ ਕੀਤੀ ਗਈ ਏ, ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬੜੀ ਖਲਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਭਨਣ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਬਥੇਰੀਆਂ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਮੁਕਾ ਕੇ ਉਰਦੂ ਲਾਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸੀ। ਇਸ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਨੇ ਅੱਜ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਗੁਰਮੁਖੀ ਤੇ ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਸਾਇੰਸ ਬਿਨਾ ਗਿਆਨ ਹੋ ਸਕਦਾ?
ਲੇਖਕ
ਮਖ਼ਦੂਮ ਟੀਪੂ ਸਲਮਾਨ
ਅਜ ਕਲ ਸਾਇੰਸ ਦਾਨਾਂ ਤੇ ਕਹਾਣੀ ਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਬੜਾ ਯੁੱਧ ਪਿਆ ਚਲਦਾ ਏ। ਲਿਖਾਰੀ ਕਹਿੰਦੇ ਸਾਇੰਸ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਬੰਦਾ ਨਹੀਂ ਮਸ਼ੀਨ ਸਮਝਦੀ ਏ। ਨਾ ਉਹ ਜਜ਼ਬਿਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਭਾਰ ਲੈਂਦੀ ਏ, ਨਾ ਹੀ ਇਨਸਾਨੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਤੇ ਟ੍ਰੈਡਿਸ਼ਨਜ਼ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸਮਝਦੀ ਏ। ਸਾਇੰਸ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਤਬਾਹੀ ਵਲ ਧਕੇਲੀ ਜਾਂਦੀ ਏ।
Humankind: A Hopeful History by Rutger Bregman
ਹੀਊਮਨ ਕਾਈਂਡ: ਆ ਹੋਪਫ਼ੁਲ ਹਿਸਟ੍ਰੀ
ਲੇਖਕ
ਰਿਟਗਰ ਬ੍ਰੈੱਗਮੈਨ
ਅੱਜ ਤੀਕਰ ਅਸੀਂ ਇਹੀ ਸੁਣਦੇ ਆਏ ਹਾਂ ਕਿ ਬੰਦਾ ਅਸਲੋਂ ਲਾਲਚੀ, ਜ਼ਾਲਿਮ ਤੇ ਸੈਲਫ਼ੀਸ਼ ਏ, ਤੇ ਇਹ ਵਸੇਬ ਈ ਏ ਜਿਹਨੇ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਬੰਦੇ ਤਾ ਪੁੱਤਰ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਏ।
Zen and the Art of Motorcycle Maintenance by Robert M. Pirsig
ਜ਼ੈੱਨ ਐਂਡ ਦਾ ਆਰ੍ਟ ਔਫ਼ ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ ਮੈਂਟੇਨੈਂਸ
ਲੇਖਕ
ਰੌਬਰ੍ਟ ਐੱਮ ਪਰਸਿਗ
ਇਹ ਇਕ ਫ਼ਿਲੌਸੋਫ਼ੀਕਲ ਨਾਵਲ ਏ ਜਹਿੜਾ ਸੱਤਰ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ ਛੱਪਿਆ ਤੇ ਯੌਰਪ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਮਹੀਨੇ ਬੈਸ੍ਟ ਸੈਲਰ ਰਿਹਾ।
ਬੀਬੀਸੀ ਨੇ ਇਹਨੂੰ ਫ਼ੀਲੌਸੋਫ਼ੀ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੜ੍ਹੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਕਿਤਾਬ ਆਖਿਆ ਏ।
ਸ਼ਾਹਕਾਰ
ਲੇਖਕ
ਮਖ਼ਦੂਮ ਟੀਪੂ ਸਲਮਾਨ
ਦੋ ਉੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਸਿਗਰਟ ਦਾ ਐਂਗਲ ਦਾਗ਼ੀ ਗਈ ਤੋਪ ਦਾ ਸੀ। ਗੋਲਾ ਥੁੱਕਣ ਪਿੱਛੋਂ ਜਿਵੇਂ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧੂਆਂ ਈ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਏ, ਸਿਗਰਟ ਦੇ ਮੂਹੋਂ ਪੁੰਗਰ ਪੁੰਗਰ ਕੇ ਮੌਲਾਨਾ ਰੂਮੀ ਦੇ ਚਿੱਟੇ ਦਰਵੇਸ਼ਾਂ ਵਾੰਗ ਗੇੜੇ ਲਾਂਦਾ ਨਚਦਾ ਪਿਆ ਸੀ। ਕਲ੍ਹ ਦਾ ਕੰਮ ਛੋਹਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਕੀਲ ਸਾਬ ਸਾਰੇ ਦਿਨ ਦੀ ਖੱਜਲ ਖਾਰੀ ਅਨਵਾਈੰਡ ਪਏ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਜਿਸਰਾਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੀ ਸਾਰੀ ਕਿਲ ਕਿਲ ਤੇ ਕਨੂਨੀ ਲੜਾਈਆਂ ਦਮਾਗ਼ ਤੋਂ ਰਤ ਵਿਚ ਵਗ ਰਿਹੀਆਂ ਹੋਣ, ਉੱਥੋਂ ਫਿਫੜੇਆਂ ਵਿਚ, ਜਿੱਥੋਂ ਸਿਗਰਟ ਦੇ ਧੂੰਏਂ ਨਾਲ ਓਹ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਟੌਕਜ਼ਿਕ ਸੋਚਾਂ ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਪਏ ਫੂਕਦੇ ਹੋਣ। ਕੇਸਾਂ ਦਿਆਂ ਫ਼ਾਈਲਾਂ ਦਾ ਢੇਰ ਮੁਨਸ਼ੀ ਮੇਜ਼ ਤੇ ਲਾਹ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਹੁਤੇ ਪਾਟੇ ਪੁਰਾਣੇ, ਹੰਡੇ ਹੋਏ, ਤੇ ਕੁਝ ਨਵੇਂ ਲਫ਼ਾਫ਼ੇ। ਚਾਲ੍ਹੀ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਰੁਟੀਨ ਸੀ, ਕੋਈ ਸਿਆਪਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕੇਸ ਸਾਰੇ ਤਿਆਰ ਸਨ, ਬਸ ਇਕ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰਨੀ ਸੀ, ਚੇਤਾ ਰਿਫ਼ਰੈੱਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ। ਦੂਜਾ ਸਿਗਰਟ ਬਾਲ੍ਹ ਕੇ ਫ਼ਾਈਲਾਂ ਖੋਲ ਲਈਆਂ। ਸੂਟੇ ਤੇ ਸੂਟਾ ਮਾਰਦੇ ਪੱਨੇ ਪਲਟੀ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਇਕ ਇਕ ਕਰਕੇ ਫ਼ਾਈਲਾਂ ਪਰਾਂ ਮਾਰੀ ਜਾਂਦੇ।
ਸਵੇਰ
ਲੇਖਕ
ਮਖ਼ਦੂਮ ਟੀਪੂ ਸਲਮਾਨ
ਠੰਡ ਨਾਲ ਠਰ ਗਿਆ।
ਟਬ ਵਿਚ ਤੱਤਾ ਪਾਣੀ ਭਰ ਕੇ ਫ਼ਟਾ ਫ਼ਟ ਲੀੜੇ ਲਾਹੇ, ਤੇ ਠਰ ਗਿਆ, ਠੰਡ ਨਾਲ। ਅਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਗੀਜ਼ਰ ਦੀ ਹੁਣ ਬਸ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਬਾਲ ਕੇ ਔਹ ਪੈਪ ਵਿਚ ਠੰਡੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਮੂਤਰ ਕਰਣ ਲਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਨਲ ਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਹਥ ਪਾਇਆ, ਤੱਤਾ ਸੀ। ਸ਼ਾਵਰ ਤੋਂ ਦੋ ਕੂ ਫ਼ੁਟ ਉੱਤੇ ਟੰਗੇ, ਨੀੱਕੀ ਬਾਲਟੀ ਜਿੱਨੇ ਐਸ ਚੀੱਟੇ ਆਂਡੇ ਨੂੰ ਘੂਰੀ ਕਰਾਈ। ਫ਼ਿਟੇ ਮੂੰਹ, ਵੱਡਾ ਗੀਜ਼ਰ ਬਣਾ ਫਿਰਦਾ ਏ।
Guns, Germs and Steel by Jared Diamond
ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਿਤਾਬ ਗੰਨ੍ਜ਼, ਜ੍ਰਮਜ਼ ਐੰਡ ਸ੍ਟੀਲ ਭਾਰੋਂ ਇਹਦਾ ਲਿਖਾਰੀ ਸਾਰੀ ਦੁਨਿਆ ਵਿਚ ਧੁਮਿਆ ਗਿਆ।
ਪਾਪਾ ਨਿਊ ਗਿਨੀ ਵਿਚ ਪਖੇਰੁਆਂ ਉੱਤੇ ਰਿਸ੍ਰਚ ਕਰਦੇ ਉਥੇ ਦੇ ਇਕ ਸਰਦਾਰ ਨੇ ਡਾਇਮੰਡ ਨੂੰ ਪੁਛਿਆ ਬਈ ਕੀ ਕਾਰਨ ਏ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਚੰਨ ਤੇ ਜਾ ਅਪੜੇ ਓ ਪਰ ਅਸੀਂ ਅਜੇ ਵੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਾਂਗ ਰਹਿੰਦੇ ਆਂ, ਜਦਕੇ ਮਹਿਨਤ ਅਤੇ ਸਮਝ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਤਰਹਾਂ ਵੀ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ।
ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਗਲ ਏ, ਕੋਲੰਬੋ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਸਾਂ। ਇਕ ਗੋਰੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਉਹਨੂੰ ਸਾਡਾ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਗ੍ਰੀਟ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਏ। ਮੈਂ ਖਿਜ ਗਿਆ।
ਨਹੀਂ, ਓਹ ਸਾਡਾ ਨਹੀਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਏ।
ਮੈਂ ਤੁਨਕ ਕੇ ਬੋਲਿਆ।
ਤੂੰ ਸਾਊਥ ਏਸ਼ਿਅਨ ਨਹੀਂ?
ਮੈਨੂੰ ਹੋਰ ਕਾਵੜ ਚੜ੍ਹੀ। ਮੈਂ ਉਹਨੂੰ ਦਸ ਚੁਕਿਆ ਸਾਂ ਮੈਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਾਂ।
ਠੰਡ ਤੋਂ ਠਰ ਗਿਆਂ। ਬਾਰਡਰ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਮੇਰੇ ਕਿਸਾਨ ਭਰਾ ਵੀ ਠਰਦੇ ਹੋਣੇ। ਓਹ ਤੇ ਬੈਠੇ ਵੀ ਖੁੱਲੇ ਅਸਮਾਨ ਥੱਲੇ ਨੇਂ। ਡਾਂਗਾਂ ਖਾਂਦੇ, ਸੋਟੇ ਖਾਂਦੇ, ਬੰਦੂਕਾਂ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਖਾਂਦੇ। ਫੇਰ ਵੀ ਜੁਟੇ ਹੋਏ। ਖਵਰੇ ਰਾਤੀ ਸੌਂਦੇ ਕੀ ਸੋਚਦੇ ਹੋਣੇ? ਐਹ, ਬਈ ਕਲ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਕੀ ਹੋਊ, ਜਾਂ ਐਹ ਕਿ ਸਾਡੇ ਬਾਲ ਬੱਚੇ ਦੇ ਕਲ ਦਾ ਕੀ ਹੋਊ।
