ਸਮ੍ਹਾ ਦਵਾਰ - ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਉਹਦੇ ਰੰਗ (ਕਿਤਾਬ) - ਅੰਗ। 5 - ਯੁੱਧ

ਸਮ੍ਹਾ ਦਵਾਰ

ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਉਹਦੇ ਰੰਗ

ਲੇਖਕ

ਟੀਪੂ ਸਲਮਾਨ ਮਖ਼ਦੂਮ

ਕਿਤਾਬ ਬਾਰੇ:

ਸੁਣਦੇ ਆਏ ਆਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਇੱਕ ਬੇ ਗ਼ੈਰਤ ਕੌਮ ਏ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਿਸੇ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਉਥੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਲੜਨ ਦੇ ਬਜਾਏ ਉਹਦੇ ਅੱਗੇ ਹੱਥ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਖਲੋ ਗਏ।

ਕੀ ਅਸਲੋਂ ਇੰਜ ਈ ਹੋਇਆ ਸੀ? ਜੇ ਇੰਜ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਇਆ ਤੇ ਫ਼ਿਰ ਤਰੀਖ਼ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਜੰਗਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਜਿਹੜੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਲੜੀਆਂ ਸਨ?

ਜੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੇ ਗ਼ੈਰਤ ਨਹੀਂ ਤੇ   ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਕਿਉਂ ਛੱਡ ਦੇ ਜਾਂਦੇ ਨੇਂ?

ਪੰਜਾਬ ਨੇ  ਕਦੀ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਬੰਦਾ ਵੀ ਜੰਮਿਆ ਏ ? 

ਪੰਜਾਬੀ ਰਹਿਤਲ ਏਸ ਜੋਗੀ ਹੈ ਵੀ ਕਿ ਇਹਦੇ ਤੇ ਮਾਣ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ?

ਇਹੀ ਗੱਲਾਂ ਬਾਤਾਂ ਨੇਂ ਏਸ ਕਿਤਾਬ ਵਿਚ?

ਲੇਖਕ ਬਾਰੇ: 

 ਮਖ਼ਦੂਮ ਟੀਪੂ ਸਲਮਾਨ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਵਕੀਲ ਨੇਂ ਤੇ ਪਿਛਲੇ ਬਾਈ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਆਈਨੀ ਵਕਾਲਤ ਪਏ ਕਰਦੇ ਨੇਂ। ਇਸਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ-ਏ-ਕਨੂੰਨ, ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਤਰੀਖ਼ ਤੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀਆਂ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ, ਉਰਦੂ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਜ਼ਬਾਨਾਂ ਵਿਚ ਪੰਜ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖ ਚੁੱਕੇ ਨੇਂ।

ਅੰਗ।5

ਯੁੱਧ

ਲੋਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇਂ ਪੰਜਾਬੀ ਕਦੀ ਲੜਦਾ ਨਹੀਂ। ਬਗ਼ੈਰ ਤ ਏ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਿਸੇ ਕੌਮ ਨੇ ਬਾਹਰੋਂ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਸਿਰ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਆਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮਾਈ ਬਾਪ ਮੰਨ ਕੇ ਜੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਸ਼ੁਰੂ੍ਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਹੋ ਵਜ੍ਹਾ ਏ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨੇ ਫ਼ਰੋਲੀਏ ਤੇ ਹਰ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਗ਼ੁਲਾਮ ਈ ਦੱਸਦਾ ਏ, ਹਰਿਆ ਹੋਇਆ, ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ, ਗ਼ੈਰ ਹਾਕਮਾਂ ਦੀ ਚਾਕਰੀ ਕਰਦਾ।

ਇੰਜ ਤਰੀਖ਼ ਨੂੰ ਜ਼ਰਾ ਕੋ ਦਿਮਾਗ਼ ਖੋਲ ਕੇ ਪੜ੍ਹੀਏ ਤੇ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਏ ਕਿ ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਜ਼ਹੂਰ ਮਗਰੋਂ ਅਰਬਾਂ ਨੇ ਅੰਦਲਸ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮਿਸਰ, ਈਰਾਕ, ਸ਼ਾਮ, ਵਸਤੀ ਏਸ਼ੀਆ ਤੇ ਈਰਾਨ ਤੀਕਰ ਦਾ ਏਨਾ ਵੱਡਾ ਇਲਾਕਾ ਅੱਸੀ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚ ਫ਼ਤਿਹ ਕਰ ਪਰ ਰ712ਈ. ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਫ਼ਤਿਹ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪੂਰਾ ਪੰਜਾਬ ਫ਼ਤਿਹ ਕਰਦੇ ਕਰਦੇ ਅਰਬੀ ਤੇ ਵਸਤੀ ਏਸ਼ਿਆਈ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਸਦੀਆਂ ਲੱਗ ਗਿਆਂ। ਇਹ ਤਰੀਖ਼ੀ ਹਕਾਇਕ ਸਾਨੂੰ ਜਿਹੜੀ ਕਹਾਣੀ ਸਨਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਨੇਂ, ਉਹ ਸੁਣਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਜੰਗਾਂ ਜਤਨ ਆਲੇ ਸਰਕਾਰੀ ਤਰੀਖ਼ ਦਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਛੱਡ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨਾ ਪਵੇਗਾ ਜਿਹੜੀਆਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਦੇਸ ਲਈ ਡਿਗਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਨੇਂ।

ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਨਾਂ ਸੀ ਸਮ੍ਹਾ ਦਵਾਰ। ਇਹਦਾ ਮਤਬਲ ਏ ਵੱਡਾ ਬੂਹਾ 'ਸਦਰ ਦਰਵਾਜ਼ਾ'। ਇਹ ਨਾਂ ਏਸ ਲਈ ਪਿਆ ਸੀ ਕਿ ਵਸਤੀ ਏਸ਼ੀਆ ਯਾਂ ਈਰਾਨ ਤੋਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਇਕੋ ਰਾਹ ਸੀ, ਦਰੀਆਏ ਸਿੰਧ ਦਾ ਦੇਸ ਪੰਜਾਬ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਤੇ ਬਾਹਰੋਂ ਹਮਲਾ ਹੋਇਆ, ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰਸਤਿਓਂ ਹੋਇਆ। ਹਰ ਵਾਰੀ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦਾ ਦਫ਼ਾ ਕੀਤਾ। ਹਰ ਹਮਲਾ ਆਵਰ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਲਹੂ ਦੇ ਕੇ ਮਾਰ ਭਜਾਇਆ। ਜਿਹੜੇ ਯੁੱਧ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਜਿੱਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ, ਕਿਉਂਜੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਇਤਿਹਾਸ ਲਿਖਣ ਦੀ ਰਵਾਇਤ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਆਪਣਾ ਇਤਿਹਾਸ ਪੰਜਾਬੀ ਆਪਣੀਆਂ ਲੋਕ ਦਾਸਤਾਨਾਂ ਭਾਰੋਂ ਚੇਤੇ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਜ਼ਬਾਨ ਦੱਬਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਤੇ ਨਾਲ਼  ਈ ਇਹ ਲੋਕ ਦਾਸਤਾਨਾਂ, ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਵੀ ਦਬਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਤਰੀਖ਼ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹੁਕਮਰਾਨਾਂ ਨੇ ਲਿਖਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਦਾਸਤਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਅਹਿਮੀਅਤ ਨਾ ਦਿੱਤੀ ਬਲਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਤਰੀਖ਼ ਬਾਰੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲੱਭੀਆਂ। ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਮਿਲਿਆ ਉਹ ਯੂਨਾਨੀਆਂ ਯਾਂ ਵਸਤੀ ਏਸ਼ਿਆਈਆਂ ਵਗ਼ੈਰਾ ਦੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹੋਈ-ਏ-ਾਂ ਸਨ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚ ਜੇਤੂ ਹਮਲਾ ਆਵਰਾਂ ਨੇ  ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਭੈੜਾ ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵਧੀਆ ਦੱਸਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸਰਾਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਜਿਹੜੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਤਰੀਖ਼ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹੁਕਮਰਾਨ ਤਰੀਖ਼ ਦਾਨਾਂ ਨੇ ਲਿਖੀ ਉਹਦੇ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ, ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਬਾਰੇ ਭੈੜਾ ਈ ਭੈੜਾ ਸੀ। ਤਰੀਖ਼ ਦਾ ਇਹੋ ਜ਼ਾਵੀਆ ਏ ਜਿਹੜਾ ਅੱਜ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਤਰੀਖ਼ ਲਿਖਣ ਆਲਿਆਂ ਤੇ ਛਾਇਆ ਹੋਇਆ ਏ।

ਲੋੜ ਏਸ ਗੱਲ ਏ ਕਿ ਇਸੀ ਆਪਣਾ ਜ਼ਾਵੀਆ ਬਦਲ ਕੇ, ਇਹ ਵਸਤੀ ਏਸ਼ਿਆਈ ਤੇ ਯੂਨਾਨੀ ਤਰੀਖ਼ਾਂ ਫ਼ਿਰ ਪੜ੍ਹੀਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਦਰਜ ਨਾਅਰੇ ਤੇ ਨਤੀਜੇ ਛੱਡ ਕੇ ਨਿਰੀ ਹਕੀਕਤਾਂ ਅਖਟੇ ਕਰੀਏ, ਤੇ ਫ਼ਿਰ ਗ਼ੈਰਜਾਨਬਦਾਰ ਜ਼ਿਹਨ ਨਾਲ਼ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖੀਏ। ਇਸਰਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ਼ ਤਰੀਖ਼ ਦੀ ਇਕ ਦੂਜੀ ਕਹਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਸੁਨੀਜੇ ਗੀ। ਏਸ ਦੂਜੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਚੀਕਾਂ, ਉਹਦੇ ਵੈਣ ਤੇ ਕੁਰਲਾ ਪੇ ਕਣ ਪਾੜਦੇ ਸੁਣੀਂਦੇ ਨੇਂ। ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਏ ਕਿ ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਹਰਾਇਆ, ਉਹਦਾ ਤੇ ਕੋਈ ਨਾਂ ਈ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦਾ। ਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇਹ ਗੱਲ ਸਮਝ ਆਂਦੀ ਏ ਕਿ ਜਿਸ ਜਿਸ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਹਰਿਆ, ਉਹ ਏਨਾ ਕੋ ਤਗੜਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਰਾ ਵਸਤੀ ਏਸ਼ੀਆ ਤੇ ਸਾਰਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਉਹਦੇ ਕੋਲੋਂ ਹਰ ਗਿਆ। ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਿੱਤ ਸਕਿਆ। ਪਰ ਬਦਨਾਮ ਨਿਰਾ ਪੰਜਾਬ ਈ ਹੋਇਆ।

ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਏ ਆਰੀਆ। ਇਹ ਕੋਈ ਚੋਂ ਹਜ਼ਾਰ ਕਬਲ-ਏ-ਮਸੀਹ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਵਸਤੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਵਸਦੇ ਜੰਗਲ਼ੀ ਲੋਕ ਸਨ, ਯਾਨੀ ਅੱਜ ਤੋਂ ਛੇ ਹਜ਼ਾਰ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ। ਓਥੇ ਚਟਾਨਾਂ ਤੇ ਬਰਫ਼ਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਖ਼ਾਨਾ ਬਦੋਸ਼। ਰੋਜ਼ ਸਵੇਰੇ ਉੱਠ ਕੇ ਜਨੌਰ ਮਾਰਦੇ ਤੇ ਢਿੱਡ ਭਰਦੇ। ਲੜਨਾ ਮਾਰਨਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਿੰਦੜੀ ਸੀ। ਏਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਥਿਆਰ ਵੀ ਵਧੀਆ ਬਣਾ ਲਏ ਤੇ ਘੋੜਾ ਸਿੱਧਾ ਕੇ ਉਹਦੇ ਪਿੱਛੇ ਰਥ ਲਾ ਕੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਜੰਗੀ ਟੈਂਕ ਵੀ ਬਣਾ ਲਏ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਹੜੱਪਾ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾ ਘੋੜਾ ਸਿਧਾਇਆ ਨਾ ਰਥ ਬਣਾਇਆ ਤੇ ਨਾ ਈ ਉਹ ਦਿਨ ਰਾਤ ਜੰਗੀ ਹਥਿਆਰ ਬਣਾਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਤਹਿਜ਼ੀਬ ਯਾਫ਼ਤਾ ਲੋਕੀ ਸਨ, ਤਿਜਾਰਤ, ਖੇਤੀ ਵਾੜੀ, ਫ਼ਨ ਤੇ ਸਕਾਫ਼ਤ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਤੇ ਤੱਵਜਾ ਦਿੰਦੇ ਸਨ।

ਅੱਜ ਤੋਂ ਕੋਈ ਸਾਡੱਹੇ ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਆਰੀਆ ਲੋਕ ਆਪਣਾ ਦੇਸ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੇ। ਡਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਡਾਰਾਂ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਜਾ ਫੈਲੇ। ਕੁਝ ਯੂਰਪ ਵੱਲ ਟੁਰ ਪਏ ਤੇ ਕੁਝ ਤੁਰਕੀ ਵੱਲ। ਕੁਝ ਡਾਰਾਂ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਰੀਆ ਕਿਹੋ ਉਣਦੀਆਂ ਸਨ, ਈਰਾਨ ਵਿਚ ਵੜ ਆਈਆਂ। ਈਰਾਨ ਦਾ ਨਾਂ ਵੀ ਆਰੀਆ ਤੂੰ ਈ ਨਿਕਲਿਆ ਏ। ਹਜ਼ਾਰ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖ਼ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਤੇ ਓਥੋਂ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਆ ਵੜੀ। ਤੇ ਕੋਈ-ਏ- 1500 ਕਬਲ ਮਸੀਹ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ, ਯਾਨੀ ਅੱਜ ਤੋਂ ਕੋਈ ਸਾਡੇ ਤਿੰਨ ਹਜ਼ਾਰ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ, ਪੰਜਾਬ ਅੱਪੜ ਗਈ। ਇਹ ਆਰੀਆ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਕੋਈ ਹਮਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਬੁਸਾਨ ਪਾਣੀ ਲੱਭਦੇ ਲੱਭਦੇ ਏਸ ਜ਼ਰਖ਼ੇਜ਼ ਜ਼ੋਈਂ ਅੱਪੜ ਗਏ ਤੇ ਫ਼ਿਰ ਇਥੋਂ ਦੇ ਈ ਹੋ ਗਏ। ਚੰਗਾ ਮੌਸਮ, ਚੰਗੀ ਜ਼ੋਈਂ, ਚੰਗੀ ਫ਼ਸਲਾਂ, ਚੰਗੇ ਲੋਕ, ਹੋਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੀਹ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ।

ਪਰ ਆਰੀਆ ਤਹਿਜ਼ੀਬ ਯਾਫ਼ਤਾ ਨਹੀਂ ਸਨ ਏਸ ਲਈ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਹੜੱਪਾ ਤਹਿਜ਼ੀਬ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹੇ। ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਆਪਣੇ ਖ਼ੇਮੇ ਪਾ ਲਏ। ਖ਼ੇਮੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਝੌਂਪੜੇ ਬਣ ਗਏ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਤੋਂ ਖੇਤੀ ਵਾੜੀ ਵੀ ਸਿੱਖ ਲਈ, ਔਜ਼ਾਰ ਬਨਾਣ ਦੀ ਜਵਿਚ ਵੀ, ਤੇ ਖੇਤੀ ਵਾੜੀ ਕਰਦੇ ਪਿੰਡ ਵਸਾ ਲਏ।

ਹਿੰਦੂ ਮੱਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਕਿਤਾਬ, ਰਗ ਵੇਦ, ਜਿਹੜੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਅੱਜ ਤੋਂ ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਹਜ਼ਾਰ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਕੱਹੀ ਗਈ, ਉਹਦੇ ਵਿਚ ਦਰਜ ਏ ਕਿ ਹੜੱਪਾ ਦੇ ਲੋਕੀ ਬਹੁਤ ਅਮੀਰ ਸਨ, ਸੋਨੇ ਜਵਾਹਰਾਤ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ਼ ਢੇਰ ਸਨ ਤੇ ਕਲਈਆਂ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਰਗ ਵੇਦ ਵਿਚ ਲਫ਼ਜ਼ ਸਿੰਧ ਦਰੀਆਏ ਸਿੰਧ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਏ ਤੇ ਦਰੀਆਏ ਸਿੰਧ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਯਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਵੀ। ਰਗ ਵੇਦ ਦੇ ਮਖ਼ਸੂਸ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਏ:ੰ

“ਸਿੰਧ ਘੋੜਿਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ, ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ, ਵਧੀਆ ਘੜੇ ਹੋਏ ਸੋਨੇ ਗਹਿਣਿਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ, ਖ਼ੁਰਾਕ ਵਿਚ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ, ਸੱਜਰੀ ਇਨ ਵਿਚ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ, ਇਥੇ ਬਹੁੰ ਮੁੰਜ ਲੱਭਦੀ ਏ ਤੇ ਮਾਖਿਓਂ ਦੀਨਡਰ ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ਼ ਸ਼ਿੰਗਾਰਿਆ ਸਭਾਗਾ ਦਰਿਆ ਵਗਦਾ ਏ।

ਹੜੱਪਾ ਦੀ ਤਹਿਜ਼ੀਬ ਦੀ ਬਾਂਗ ਪੂਰੇ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਵਰ੍ਹੇ ਗੱਜਦੀ ਰਹੀ। ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਦੋ ਨਹਾ ਹਜ਼ਾਰ ਕਬਲ ਮਸੀਹ ਤੀਕਰ ਹੜੱਪਾ ਆਪਣੇ ਅਰੂਜ ਤੇ ਰਿਹਾ। ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਕਬਲ ਮਸੀਹ ਦੇ ਕੋਲ਼ ਜਾ ਕੇ, ਯਾਨੀ ਅੱਜ ਤੋਂ ਕੋਈ ਚੋਂ ਹਜ਼ਾਰ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ, ਇਹ ਜ਼ਵਾਲ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਏਸ ਦਾ ਪਤਾ ਸਾਨੂੰ ਖੰਡਰਾਤ ਤੋਂ ਲੱਭੀਆਂ ਸ਼ੈਵਾਂ ਤੋਂ ਲਗਦਾ ਏ। ਮੁਜੱਸਮੇ, ਮੁਹਰਾਂ, ਖਿਡੌਣੇ ਤੇ ਹੋਰ ਸ਼ੈਵਾਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਢਾਈ ਹਜ਼ਾਰ ਕ।ਮ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਵਧੀਆ ਹੁਨਰਮੰਦੀ ਦਾ ਨਮੂਨਾ ਸਨ, ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਕ।ਮ ਦੇ ਕੋਲ਼ ਜਾ ਕੇ ਖ਼ਾਸੀ ਘਟੀਆ ਕਵਾਲਿਟੀ ਦੀਆਂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਏਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਏ ਕਿ ਜਦੋਂ ਆਰੀਆ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀਆਂ ਜੰਗਾਂ ਹੋਇਆਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਹੜੱਪਾ ਦੀ ਤਹਜ਼ੀਤ ਆਪਣੀ ਤਿੱਬੀ ਉਮਰ ਪੂਰੀ ਕਰ ਕੇ ਜ਼ਵਾਲ ਪਜ਼ੀਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ।

ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਤਹਿਜ਼ੀਬ ਮਾੜੀ ਹੁੰਦੀ ਗਈ ਤੇ ਆਰੀਆ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਵਾਧੂ ਹੋ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਨ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਤੇ ਹਮਲੇ ਕਰ ਕੇ ਲੁੱਟਮਾਰ ਸ਼ੁਰੂ੍ਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਘੋੜੇ, ਰਥ ਤੇ ਵਧੀਆ ਹਥਿਆਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ਼ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਸਨ। ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਵਾਲੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਸਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਘੇਰ ਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਇੱਕ ਕਰ ਕੇ ਆਰੀਆ ਜੰਗਲਿਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਰਹੀ ਸੀਹੀ ਤਹਿਜ਼ੀਬ ਵੀ ਮੁਕਾ ਛੱਡੀ। ਜੰਗਾਂ ਬਥੇਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਵਾਹਵਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ। ਪਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਜੰਗਲਿਆਂ ਨੂੰ ਯੂਰਪੀ, ਤੁਰਕੀ, ਇਰਾਨੀ ਤੇ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਹਰਾ ਸਕਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਕਿੱਥੇ ਹਿਰਾਨਾ ਸੀ। ਪਰ ਮੁਕਾਬਲਾ ਏਨਾ ਕੋ ਹੋਇਆ ਕਿ ਰਗ ਵੇਦ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੰਗਾਂ ਦਾ ਬਾਰ ਬਾਰ ਜਿਕਰ ਆਇਆ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਆਰੀਆਵਾਂ ਨੂੰ ਏਨਾ ਕੋ ਫੁੰਡਿਆ ਕਿ ਜਿੱਤਣ ਪਿੱਛੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਫ਼ਿਰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਚੰਗੀ ਮਿੱਟੀ ਪਲੀਦ ਕੀਤੀ ਤੇ ਜਿਨਾਂ ਕ ਗੰਦੀਆਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ, ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾਸ ਯਾਨੀ ਗ਼ੁਲਾਮ ਨੇਂ, ਇਹ ਕਾਲੇ ਨੇਂ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁੰਡੀਆਂ ਆਲੇ ਬੁੱਲ੍ਹ ਨੇਂ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੱਕ ਫੀਨੇ ਨੇਂ ਤੇ ਇਹ ਇਕਲਈਆਂ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਏ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਆਰੀਆਵਾਂ ਦੇ ਦੇਵਤਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਕਿਲੇ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਕਿਹਾ ਪਰ ਇਹ ਕਿੱਥੇ ਨਾ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਡਰਪੋਕ ਨੇਂ, ਪੰਜਾਬੀ ਲੜੇ ਨਹੀਂ, ਪੰਜਾਬੀ ਬਗ਼ੈਰ ਤ ਨੇਂ। ਯਾਨੀ ਯੂਰਪ, ਤੁਰਕੀ, ਈਰਾਨ ਤੇ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਆਰੀਆਵਾਂ ਨੇ ਫ਼ਤੂਹਾਤ ਕੀਤੀਆਂ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕੌਮਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਲਬੂਤੇ ਤੇ ਹਰਾਇਆ, ਪਰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਹਰਾਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੇਵਤਾ ਭਰਤ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈ ਗਈ। ਫ਼ਿਰ ਦੇਵਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਫ਼ਤਿਹ ਕਰਨ ਲਈ ਐਨਾ ਕੋ ਜ਼ੋਰ ਲਾਣਾ ਪਿਆ ਕਿ ਰਗ ਵੇਦ ਵਿਚ ਏਸ ਗੱਲ ਤੇ ਵੱਡਾ ਮਾਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਦੇਵਤਾ ਨੇ ਆਰੀਆਵਾਂ ਨੂੰ ਜਤਾਇਆ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਗਲ ਅਲਬੱਤਾ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਬਾਰੇ ਜ਼ਰੂਰ ਕਹੀ ਰਗ ਵੇਦ ਵਿਚ, ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਅਸਾਂ ਫ਼ੀਆ ਛੱਡਿਆ ਏ, ਪਰ ਇਹ ਸਾਡੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ। ਸਾਡੇ ਖ਼ੁਦਾ ਨਹੀਂ ਮੰਦਾ। ਸਾਡੇ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ। ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਵਿਚ ਅਜ਼ਾਦ ਏ!ਅ ਇਹ ਗਲ ਸਿਰਫ਼ ਰਗ ਵੇਦ ਵਿਚ ਈ ਨਹੀਂ ਲਿਕੱਹੀ ਗਈ। ਰਿਗਵੇਦ ਤੋਂ ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਮਗਰੋਂ ਵੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਆਲਮ ਪਾਣਨੀ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਏ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਮਜ਼੍ਹਬੀ ਕੱਟੜ ਪੰਨੇ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਇਲਾਕਾ ਸੀ। ਹੋਰ ਤੇ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੂੜ ਆਰੀਆਵਾਂ ਨੇ ਮਹਾ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵੀ ਕੱਢੀ, ਜਿਹਦੇ  ਵਿਚ ਦਰਜ ਏ ਕਿ ਦਰੀਆਏ ਬਿਆਸ ਦੇ ਲਾਗੇ ਦੋ ਭੂਤ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਔਲਾਦ ਵਾਹੀਕ ਯਾਨੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਸਨ ਤੇ ਇਹ ਲੋਕ ਪ੍ਰਜਾਪਤੀ ਯਾਨੀ ਖ਼ੁਦਾ ਦੀ ਮਖ਼ਲੂਕ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਸੇ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਚਾਰ ਜ਼ਾਤਾਂ ਦੀ ਵੰਡ ਵੀ ਪੱਕੀ ਪੀਡੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਜੰਗ ਜਿਹਦਾ ਜਿਕਰ ਰਗ ਵੇਦ ਵਿਚ ਗਜ ਵੱਜ ਕੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਏ, ਉਹ ਏ ਦਸ ਰਾਜਿਆਂ ਦਾ ਯੁੱਧ ਯਾਂ ਦਾਸ਼ ਰਾਜਿਆ। ਇਹ ਜੰਗ ਸਰਸਵਤੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਡੇ ਤੇ ਵਸਦੇ ਆਰੀਆ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਬੀਲਿਆਂ ਵਿਚ ਹੋਈ। ਦਰਿਆ ਤੋਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵੱਲ ਵਸਦੇ ਆਰੀਆ ਕਬੀਲੇ ਭਰਤ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਵਸਦੇ ਦਸ ਪੰਜਾਬੀ ਕਬੀਲੇ। ਜੰਗ ਇੰਝ ਪਾ ਰੋਸਨੀ ਯਾਨੀ ਰਾਵੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਡੇ ਲੜੀ ਗਈ ਕਿਊ ਉਂਜੇ ਮਸਲਾ ਪਾ ਰੋਸਨੀ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸੀ। ਏ ਯੁੱਧ ਤੇ ਭਰਤ ਕਬੀਲਾ ਜਿੱਤ ਗਿਆ ਪਰ ਭਰਤ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਵੀ ਏਨੇ ਕੋ ਬੰਦੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਕਿ ਪਾ ਰੋਸਨੀ ਦਾ ਪਾਣੀ ਉਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਵਰਤ ਸਕੇ। ਇਸੇ ਜੰਗ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਰਸਵਤੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਏਸ ਪਾਸੇ ਪੰਜਾਬ ਰਹਿ ਗਿਆ ਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਨਾਂ ਭਰਤ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਭਾਰਤ ਪੈ ਗਿਆ।

ਆਰੀਆਵਾਂ ਨੇ ਹਰ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲ਼ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨਹੀਂ ਪਾਲ਼ੀ, ਕੁਝ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾਸ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਤਾਰੀਫ਼ ਵੀ ਲਿਖੀ ਕਿ ਉਹ ਵੱਡੇ ਵਧੀਆ ਲੜਿਆ ਤੇ ਉੱਚੇ ਕਿਰਦਾਰ ਦੇ ਸਨ। ਦਾਸਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਕੁਝ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਜਿਕਰ ਕੀਤਾ ਏ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰਗ ਵੇਦ ਵਿਚ ਪਿੰਨੀ ਆਖਿਆ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਾ ਕੀਤੀ, ਬਲਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੀ ਤਾਰੀਫ਼ ਕੀਤੀ ਏ। ਇਹ ਪਿੰਨੀ ਉਹ ਅਮੀਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸਨ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਇਰਾਕ ਤੇ ਮਿਸਰ ਨਾਲ਼ ਤਜਾਰਤ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਜੰਗਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਨੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਆਰੀਆਵਾਂ ਦਾ ਮਿਲਣ ਜਲਣ ਤੇ ਰਹਿਣ ਸਿਹਨ ਚੰਗਾ ਸੀ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ਼ ਆਰੀਆਵਾਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਵੀ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ। ਇਹ ਪਿੰਨੀ ਪੰਜਾਬੀ ਈ ਸਨ ਜਿਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਏ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਰੀਆਵਾਂ ਨੂੰ ਮੱਤ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਇਲਮ ਵ ਸਕਾਫ਼ਤ ਦੀ ਜਵਿਚ ਵੀ, ਜਿਸਤੋਂ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਗੰਗਾ ਜਮਨਾ ਦੀ ਵੈਦਿਕ ਤਹਿਜ਼ੀਬ ਪੁੰਗਰੀ। ਇਹ ਵੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਏ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਨੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ  ਮਿਲ-ਏ-ਸ਼ਾਮ ਵਿਚ ਬਹਿਰਾ ਰੂਮ ਦੇ ਕੰਡੇ ਇੱਕ ਬਸਤੀ ਵਸਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਤਜਾਰਤ ਦਾ ਸਮਾਨ ਲੈ ਕੇ ਇਹ ਓਥੇ ਜਾਂਦੇ। ਜਸਰਾਂ ਉਸ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦਾ ਅਸੂਲ ਸੀ ਕਿ ਦੂਜੇ ਦੇਸ ਸਮਾਨ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਮਹੀਨਿਓਂ ਮਹੀਨੇ ਓਥੇ ਈ ਰਹਿੰਦੇ। ਇਸਰਾਂ ਪਿੰਨੀ ਮਿਲ-ਏ-ਸ਼ਾਮ ਵੀ ਘਰ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਸਨ, ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਵਸਾਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਆਰੀਆਵਾਂ ਨਾਲ਼ ਜੰਗਾਂ ਰਿਆਦਾ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਿੰਨੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਾਮ ਦੇਸ ਵਿਚ ਬਹਿਰਾ ਰੂਮ ਦੇ ਕੰਡੇ ਜਾ ਕੇ ਪੱਕੇ ਈ ਵੱਸ ਗਏ। ਕਹਿੰਦੇ ਨੇਂ ਇਹ ਪਿੰਨੀ ਓਥੇ ਜਾ ਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਫ਼ਿਨੀ ਕਹਿਲਾਏ, ਤੇ ਫ਼ੋਨੀਸ਼ੀਇਨ ਰphoenician۔ ਤੇ ਇਹ ਫ਼ੋਨੀਸ਼ੀਇਨ ਈ ਸਨ ਜਿਹਨਾਂ ਕੋਲੋਂ ਕਦੀਮ ਯੂਨਾਨ ਨੇ ਸਾਰੀ ਤਹਿਜ਼ੀਬ ਤੇ ਇਲਮ ਵ ਹਿਕਮਤ ਸਿੱਖੀ। ਸਾਰੇ ਯੂਨਾਨੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ੀ ਤੇ ਹਕੀਮ ਇਹ ਗੱਲ ਤਸਲੀਮ ਕਰਦੇ ਨੇਂ ਕੇ ਫ਼ੋਨੀਸ਼ੀਇਨ ਕੌਮ ਆਪਣੇ ਵਕਤ ਦੀ ਅਜ਼ੀਮ ਤਰੀਨ ਕੌਮ ਸੀ ਤੇ ਯੂਨਾਨੀਆਂ ਨੇ ਸਾਰਾ ਇਲਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਈ ਲੈ ਕੇ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੋਂ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਯੂਰਪੀ ਤਹਿਜ਼ੀਬ ਨੇ ਜਨਮ ਲਤਾ। ਫ਼ੋਨੀਸ਼ਈਨ ਕੌਮ ਦਾ ਦੇਸ ਬਹਿਰ-ਏ-ਰੂਮ ਦੇ ਕੰਡੇ ਆਲ਼ਾ ਮੁਲਕ ਸ਼ਾਮ ਈ ਸੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਰੂਜ ਜ਼ਮਾਨਾ ਹ1500 ਕ।ਮ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 300 ਕ।ਮ ਦਾ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਏ। ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਉਹੀ ਦੇਸ ਤੇ ਉਹੀ ਜ਼ਮਾਨਾ ਬੰਦਾ ਏ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਆਰੀਆਵਾਂ ਨੇ ਅੱਤ ਚਾਈ ਸੀ। ਇਸਰਾਂ ਵੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤੇ ਦਰਅਸਲ ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਈ ਇਲਮ ਏ ਜਿਹੜਾ ਕੇ ਪੰਨਿਆਂ ਥਾਐਇਂ ਯੂਨਾਨੀਆਂ ਕੋਲ਼ ਅਪੜਿਆ ਜਿੱਥੋਂ ਇਹ ਯੂਰਪੀ ਇਲਮ ਵ ਤਹਿਜ਼ੀਬ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਬਣਿਆ।

ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਜੰਗਾਂ ਜਿੱਤ ਕੇ ਆਰੀਆ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਛਾ ਤੇ ਗਏ, ਪਰ ਸ਼ੁਰੂ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਸ਼ਾਦੀ ਵਿਆਹ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਜੰਗਲ਼ੀ ਆਰੀਆ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਵਿਆਹ ਕਰ ਕਰ ਕੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਨਸਲ ਤਿਆਰ ਕਰ ਲਈ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚ ਰਿਆਦਾ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਤੇ ਕੁਝ ਬਾਕੀ ਬਚਿਆ ਆਰੀਆ ਦਾ ਜੀਨੋਮ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਆਰੀਆ ਈ ਸਨ। ਫ਼ਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਆਰੀਆਵਾਂ ਨੇ ਕੁਝ ਹੀ ਸਦੀਆਂ ਵਿਚ ਗੰਗਾ ਦੀ ਵਾਦੀ ਵਿਚ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਵੈਦਿਕ ਤਹਿਜ਼ੀਬ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਪਾ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਵੈਦਿਕ ਤਹਿਜ਼ੀਬ ਈ ਸੀ ਜਿਹਨੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਆਰੀਆ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾਸ ਵੱਖਰੇ ਵੱਖਰੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਹੁਣ ਆਰੀਆ ਉੱਚੇ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਦਾਸ ਥੱਲੜੇ। ਤੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਆਰੀਆ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾਸਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਜ਼ਮਾਨਾ ਰਗ ਵੇਦ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਦੀਆਂ ਬਾਅਦ ਦਾ ਏ। ਰਗ ਵੇਦ ਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਤੇ ਉੱਚਾ ਦੇਸ ਪੰਜਾਬ ਸੀ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਦਰਿਆ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਰਸਵਤੀ ਦਰਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਇਥੋਂ ਆਰੀਆ ਗੰਗਾ ਦੀ ਵਾਦੀ ਜਾ ਵਸੇ ਤੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਵੇਦਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਦੇਸ ਗੰਗਾ ਦੀ ਵਾਦੀ ਠਹਿਰਿਆ ਤੇ ਸਬ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਦਰਿਆ ਗੰਗਾ ਤੇ ਜਮਨਾ ਬਣ ਗਏ। ਪੰਜਾਬ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਗੋਵਿਚ ਗਿਆ।

ਦਾਸ਼ ਰਾਜਿਆ ਬਾਅਦ ਵੈਦਿਕ ਆਰੀਆ ਤੇ ਮੁੜ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਆਏ, ਪ੍ਰ 529 ਕ।ਮ ਵਿਚ ਈਰਾਨ ਦੇ ਕੌਰ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਕੁ ਰਸ਼ ਨੇ ਕਈ ਦੇਸ ਫ਼ਤਿਹ ਕਰ ਕੇ ਇੱਕ ਅਜ਼ੀਮ ਸਲਤਨਤ ਬਣਾਈ, ਪਰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਓਹਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਇਥੋਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਰਿਆਦਾ ਹਿੱਸਾ ਮਰਵਾ ਕੇ ਮੁੜ ਗਿਆ। ਫ਼ਿਰ 516 ਕ।ਮ ਵਿਚ ਕੌਰ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਦੇ ਪੋਤੇ ਦਾ ਰਾਏ ਆਜ਼ਮ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਈਰਾਨ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਤੇ ਤਾਕਤਵਰ ਸਲਤਨਤ ਸੀ ਤੇ ਉਹਦੀ ਫ਼ੌਜ ਐਨੀ ਕੋ ਵੱਡੀ ਸੀ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਦੇਸ ਯਾਂ ਕੌਮ ਉਹਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰ ਸਕਦੀ। ਏਸ ਹਮਲੇ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਖ਼ੂਨੀ ਜੰਗ ਹੋਈ ਤੇ ਆਖ਼ਰਕਾਰ ਦਾਰਾ ਨੇ ਬਹੁੰ ਔਖੇ ਹੋ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਫ਼ਤਿਹ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਹ ਦਾਰਾ ਅੱਵਲ ਸੀ। ਫ਼ਿਰ ਜਦੋਂ ਦਾਰਾ ਸੂਮ ਅਤੇ ਸਿਕੰਦਰ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਤੇ ਦਾਰਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਰਾਜੇ ਪੋਰਸ ਕੋਲੋਂ ਮਦਦ ਮੰਗੀ, ਕਿਉਂਜੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਏਸ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ। ਪੋਰਸ ਨੇ ਦਾਰੇ ਨੂੰ ਜੰਗੀ ਹਾਥੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਦਸਤਾ ਘੱਲਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਦੇ ਈਰਾਨ ਅਪੜਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਦਾਰਾ ਕਤਲ ਹੋ ਗਿਆ।

326 ਕ।ਮ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਸਿਕੰਦਰ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਸ ਵੇਲੇ ਤੀਕਰ ਉਹ ਅੱਧੀ ਤੋਂ ਰਿਆਦਾ ਦੁਨੀਆ ਫ਼ਤਿਹ ਕਰ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ, ਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਫ਼ੌਜ ਉਹਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰ ਸਕੀ। ਯੂਨਾਨ, ਇਰਾਕ, ਈਰਾਨ ਤੇ ਬਥੇਰੇ ਹੋਰ ਮੁਲਕਾਂ ਨੂੰ ਫ਼ਤਿਹ ਕਰਦਾ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਅਪੜਿਆ। ਇਥੇ ਮੁਖ਼ਤਲਿਫ਼ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਹਕੂਮਤਾਂ ਸਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈਆਂ ਨੇ ਆਪਸ ਦੀ ਲੜਾਈ ਮਾਰੇ ਸਿਕੰਦਰ ਦਾ ਲੜਾਈ ਬਗ਼ੈਰ ਈ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਰਾਜਾ ਪੋਰਸ ਉਹਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਡਟ ਗਿਆ। ਯੂਨਾਨੀ ਤਰੀਖ਼ ਤੇ ਇਹ ਦੱਸਦੀ ਏ ਬਈ ਪੰਜਾਬੀ ਵੱਡੀ ਬੇ ਜਿਗਰੀ ਨਾਲ਼ ਲੜੇ ਤੇ ਮਾਰ ਮਾਰ ਕੇ ਸਿਕੰਦਰ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਧੂੰ ਕੱਢ ਛੱਡਿਆ। ਸਿਕੰਦਰ ਦਾ ਘੋੜਾ ਵੀ ਮਾਰ ਸੁੱਟਿਆ ਤੇ ਓਹਨੂੰ ਵੀ ਫੱਟੜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਿਕੰਦਰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਤੋਂ ਇੰਨਾਂ ਕੋ ਮੁਤਾਸਿਰ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਹਨੇ ਪੋਰਸ ਨੂੰ ਉਹਦੀ ਰਾਝਦਾਨੀ ਵਾਪਸ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣਾ ਦੋਸਤ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਇਹ ਜੰਗ ਜਿੱਤਣ ਆਲੇ ਯਵਨਾਨਯਿਂ ਦੇ ਤਰੀਖ਼ ਦਾਨ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇਂ ਕਿ ਜੰਗ ਦੇ ਦਿਹਾੜ ਮੇਹਣਾ ਪੈ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਹਨੇ ਮੈਦਾਨ-ਏ-ਜੰਗ ਵਿਚ ਚਿੱਕੜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਿਹਦੀ ਵਜਹੋਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਵੱਡੀ ਕਮਾਨਾਂ ਆਲੇ ਤੀਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਤੇ ਜੰਗੀ ਰੱਥ ਬੇਕਾਰ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਏਸ ਲਈ ਜੰਗ ਯੂਨਾਨੀ ਜਿੱਤ ਗਏ। ਜੇ ਉਸ ਦਿਹਾੜ ਮੇਹਣਾ ਨਾ ਪੈਂਦਾ ਤੇ ਹਾਥੀਆਂ ਦੇ ਮੁੜ ਆਪਣੀ ਫ਼ੌਜ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਜੰਗ ਜਿੱਤ ਗਏ ਸਨ। ਜੰਗ ਜਿੱਤਣ ਆਲੇ ਤਰੀਖ਼ ਦਾਨ ਵੀ ਹਾਰਨ ਆਲੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਐਨੀ ਤਾਰੀਫ਼ ਕਰਨ ਤੇ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਏ ਬਈ ਪੰਜਾਬੀ ਕਿੰਨੀ ਕੋ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ਼ ਲੜੇ ਹੋਣਗੇ। ਏਸ ਜੰਗ ਬਾਰੇ ਇੰਜ ਕੁਝ ਨਵੇਂ ਤਰੀਖ਼ ਦਾਨ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਨੇਂ ਕਿ ਇਹ ਜੰਗ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਹੋਈ ਈ ਨਹੀਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਐਨੇ ਕੋ ਡਾਹਢੇ ਸਨ ਕਿ ਸਿਕੰਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਈ ਨਹੀਂ ਪਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ਼ ਯੁੱਧ ਕਰਨ ਦੀ। ਅਸਲੋਂ ਸਿਕੰਦਰ ਨੇ ਡਰ ਕੇ ਪੋਰਸ ਨਾਲ਼ ਸੁਲ੍ਹਾ ਕਰ ਲਿੱਤੀ ਸੀ, ਇਸੇ ਲਈ ਪੋਰਸ ਆਪਣੇ ਦੇਸ ਦਾ ਖ਼ੁਦਮੁਖ਼ਤਾਰ ਬਾਤਸ਼ਾਹ ਰਿਹਾ। ਏਸ ਨਵੇਂ ਥਿਊਰੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਯੂਨਾਨੀ ਤਰੀਖ਼ ਦਾਨਾਂ ਨੇ ਸਿਕੰਦਰ ਦੀ ਲਾਜ ਰਕੱਹਨ ਲਈ ਜੰਗ ਜਿੱਤਣ ਤੇ ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਰਾਝਦਾਨੀ ਪੋਰਸ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕਰਨ ਤੇ ਉਹਦੇ ਨਾਲ਼ ਦੋਸਤੀ ਕਰਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਘੜੀ ਏ। ਦੋਵਾਂ ਸੂਰਤਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਏ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਮਉਰਖ਼ ਸਾਨੂੰ ਥੱਲੇ ਕਰਨ ਲਈ ਤਰੀਖ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਉਹ ਗੱਲਾਂ ਕੱਢ ਦਿੰਦਾ ਸੀ ਜਿਸਤੋਂ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਏ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਲੜਿਆ, ਤੇ ਬੱਸ ਇਹ ਦੱਸਦਾ ਸੀ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਹਰ ਗਿਆ। ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਇਸਰਾਂ ਕਿ ਲੱਗੇ ਜਿਵੇਂ ਹਮਲਾ ਆਵਰ ਆਏ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਫੁੱਲ ਲੈ ਕੇ ਖਲੋਤੇ ਸਨ ਕਿ ਜੀ ਆਇਆਂ ਨੂੰ। ਉੱਤੋਂ ਇਸੀ ਆਂ ਕਿ ਜ਼ਰਾ ਜਿੰਨੀ ਤਕਲੀਫ਼ ਕਰ ਕੇ ਸਹੀ ਤਰੀਖ਼ ਜਾਨਣ ਦੇ ਬਜਾਏ ਗੋਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਈ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਕਡ੍ਹੀ ਜਾਣੇ ਆਂ।

ਸਿਕੰਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਦੇ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ਚੰਦਰ ਗੁਪਤ ਮੋਰੀਆ ਨੇ ਮੋਰੀਆ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਰੱਖੀ ਤੇ ਉਹਦੇ ਪੋਤਰੇ ਅਸ਼ੋਕ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਨੇ ਸਾਰਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਫ਼ਤਿਹ ਕਰ ਲਿਆ। ਏਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਗੰਗਾ ਵਾਦੀ ਦੀ ਰਾਝਦਾਨੀ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ।

ਇਹਦੇ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਕਿਸ਼ਾਨਾਂ ਨੇ ਵੀ ਫ਼ਤਿਹ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਯੋਚੀ ਕੌਮ ਦੇ ਜੰਗਲ਼ੀ ਕਬੀਲੇ, ਚੀਨ ਦੇ ਲੈਂਦੇ ਸਰਹੱਦੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਵਸਦੇ ਸਨ। ਦੂਜੀ ਸਦੀ ਕ।ਮ ਵਿਚ ਮੰਗੋਲ ਕਬੀਲਿਆਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫੁੰਡਿਆ ਤੇ ਇਹ ਭੱਜ ਕੇ ਵਸਤੀ ਏਸ਼ੀਆ ਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵੱਲ ਆਵੜੇ। ਐਤੱਹੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਬਹੁੰ ਵੱਡਾ ਇਲਾਕਾ ਫ਼ਤਿਹ ਕਰ ਲਿਆ ਜਿਹਦੇ ਵਿਚ ਚੀਨ, ਕਿਰਗਿਸਤਾਨ, ਤਾਜਿਕਸਤਾਨ, ਉਜ਼ਬਿਕਸਤਾਨ, ਤਰਕਮਾਨਸਤਾਨ, ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਤੇ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਵੱਡੇ ਇਲਾਕੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਜਿਹਨਾਂ ਕੋਲੋਂ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਕੌਮਾਂ ਹਰ ਗਈਆਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵੀ ਨਾ ਜਿੱਤ ਸਕੇ। ਲੜੇ ਜ਼ਰੂਰ, ਪਰ ਹਰ ਗਏ।

ਇਹਦੇ ਬਾਅਦ ਪੰਜਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀਂ ਵਿਚ ਚਿੱਟੇ ਹੁਣਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਬੇੜਾ ਗ਼ਰਕ ਕਰ ਛੱਡਿਆ। ਹੁਣ ਵਸਤੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਚੀਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਵੱਸਣ ਆਲੇ ਜੰਗਲ਼ੀ ਕਬੀਲੇ ਸਨ। ਆਪਣੀ ਭੁੱਖ ਨੰਗ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਜਤੱਹੇ ਦੁਨੀਆ ਲੁੱਟਣ ਨਿਕਲੇ। ਇੱਕ ਜਤੱਹਾ ਯੂਰਪ ਵੱਲ ਗਿਆ ਤੇ ਉਹਨੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ ਸਰਦਾਰ ਐਟੀਲਾ ਦੀ ਸਰਬਰਾਹੀ ਵਿਚ ਸਲਤਨਤ-ਏ-ਰੋਮਾ ਦੀ ਇੱਟ ਤੂੰ ਇੱਟ ਵਜਾ ਦਿੱਤੀ, ਤੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਏ ਕਿ ਸਲਤਨਤ-ਏ-ਰੋਮਾ ਦੇ ਖ਼ਾਤਮੇ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਵਜ੍ਹਾ ਇਹ ਹੁਣ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੁਣਾਂ ਦੇ ਦੂਜੇ ਜਤੱਹੇ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਥੇ ਇਹ ਲੋਕ ਚਿੱਟੇ ਹਨ ਕਹਵਾਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਈਰਾਨ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਓਹਨੂੰ ਫ਼ਤਿਹ ਕੀਤਾ, ਫ਼ਿਰ ਖ਼ੁਰਾਸਾਨ ਤੇ ਫ਼ਿਰ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਫ਼ਤਿਹ ਕੀਤਾ। ਇਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਮੀਆਨ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਦਰ ਮੁਕਾਮ ਬਣਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਖ਼ੂਨੀ ਜੰਗਾਂ ਬਾਅਦ ਹੁਣਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਤੇ ਫ਼ਿਰ ਅੱਗੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੇ ਵੀ ਕਾਬਜ਼ ਹੋ ਗਏ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣਾ ਸਦਰ ਮੁਕਾਮ ਸਕਾਲਾ ਯਾਨੀ ਸਿਆਲਕੋਟ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੂਰਜ ਦੇਵਤਾ ਦਾ ਮੰਦਿਰ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਿੱਟੇ ਹੁਣਾਂ ਈ ਬਣਾਇਆ ਸੀ।

ਪੰਜਾਬੀ ਚਿੱਟੇ ਹੁਣਾਂ ਨਾਲ਼ ਐਨੀ ਕੋ ਬੇ ਜਿਗਰੀ ਨਾਲ਼ ਲੜੇ ਕਿ ਲਹੂ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਵਗਾ ਦਿੱਤੀਆਂ, ਆਪਣੀਆਂ ਵੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵੀ। ਏਸ ਗੱਲ ਦੀ ਹੁਣਾਂ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ਼ ਪੂਰੀ ਕੂੜ ਕਡ੍ਹੀ। ਹੁਣਾਂ ਜੰਗਾਂ ਜਿੱਤ ਕੇ ਫ਼ਿਰ ਐਨੇ ਕੋ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਰੇ ਕਿ ਦਰਿਆ ਲਾਲ਼ ਹੋ ਗਏ। ਫ਼ਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਐਨੀ ਤਬਾਹੀ ਲਾਹੀ ਕਿ ਹੜੱਪਾ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੰਜਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀਂ ਤੀਕਰ ਦੇ ਜਿੰਨੇ ਕੋ ਤਹਿਜ਼ੀਬੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਨ ਉਹ ਸਾਰੇ ਤਬਾਹ ਵ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਛੱਡੇ। ਮੰਦਿਰ, ਇਮਾਰਤਾਂ ਇਥੋਂ ਤੀਕਰ ਕਿ ਟੈਕਸਲਾ ਦੀਆਂ ਆਲਮੀ ਸ਼ੁਹਰਤ ਯਾਫ਼ਤਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਤੇ ਬੁੱਧ ਖਾਨਕਾਹਵਾਂ ਵੀ ਨਾ ਛੱਡੀਆਂ। ਇਸੇ ਮਾਰੇ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇਂ ਕਿ ਅੱਜ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਸ਼ਜਰਾ ਪੰਜਵੀ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ, ਕਿਊ ਉਂਜੇ ਪਿਛਲੇ ਸਾਰੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਚਿੱਟੇ ਹੁਣਾਂ ਮੁਕਾ ਛੱਡੇ। ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਕਾਫ਼ਤੀ ਵਿਰਸਾ ਅੱਜ ਤੋਂ ਪੰਜਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀਂ ਤੀਕਰ ਜਾਂਦਾ ਏ ਤੇ ਓਥੋਂ ਸਿੱਧੀ ਛਾਲ ਮਾਰ ਕੇ ਹੜੱਪਾ ਜਾ ਅੱਪੜਦਾ ਏ। ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੀ।

ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਅਰਬਾਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਬ636ਈ. ਵਿਚ ਕੀਤਾ  ਪਰ ਹਰ ਕੇ ਮੁੜ ਗਏ। ਅਗਲੇ ਵਰ੍ਹੇ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਫ਼ਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਮੁਕਰਾਨ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਪਰ ਕੁਝ ਈ ਅਰਸੇ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਇਲਾਕਾ ਵਾਪਸ ਛੁਡਾ ਲਿਆ। 642ਈ. ਵਿਚ ਅਰਬਾਂ ਫ਼ਿਰ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਮੁਕਰਾਨ ਤੇ ਪੱਕਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਫ਼ਿਰ 662ਈ. ਤੇ 664ਈ. ਵਿਚ ਅਰਬਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਅਤੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਕਲਾਤ ਨੂੰ ਲੁੱਟ ਲਿਆ।

712ਈ. ਵਿਚ ਰਾਜਾ ਦਾਹਿਰ ਦੀ ਰਾਝਦਾਨੀ ਮੁਕਰਾਨ ਤੋਂ ਸਾਹੀਵਾਲ ਤੀਕਰ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਹਜਾਜ ਬਿਨ ਯੂਸੁਫ਼ ਨੇ ਦੋ ਵਾਰੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਘਲਯਿਂ ਪਰ ਦੋਵੇਂ ਵਾਰ ਅਰਬ ਫ਼ੌਜਾਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਤੋਂ ਹਰ ਕੇ ਮੁੜ ਗਈਆਂ। ਫ਼ਿਰ ਹਜਾਜ ਨੇ ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਕਾਸਿਮ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਫ਼ੌਜ ਤੇ ਪੱਥਰ ਸੁੱਟਣ ਆਲੀ ਤੋਪ ਦੇ ਕੇ ਘੱਲਿਆ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਦੀਬਲ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਰਾਜਾ ਦਾਹਿਰ ਦਾ ਭਤਰੀਆ ਸੀ। ਅਰਬ ਫ਼ੌਜ ਕਈ ਦਿਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਨਾ ਹਰਾ ਸਕੀ। ਫ਼ਿਰ ਇੱਕ ਗ਼ਦਾਰ ਨੇ ਅਰਬਾਂ ਨੂੰ ਜਾ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਵੱਡੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਤੀਕਰ ਝੰਡਾ ਲੱਗਿਆ ਏ, ਪੰਜਾਬੀ ਹਰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਣਗੇ। ਹੁਣ ਅਰਬਾਂ ਨੇ ਤੋਪ ਤੋਂ ਪੱਥਰ ਸੁੱਟ ਕੇ ਝੰਡਾ ਡੇਗ ਦਿੱਤਾ। ਇਹਦੇ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਮਤ ਹਰ ਬੈਠੇ ਤੇ ਅਰਬਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਫ਼ਤਿਹ ਕਰ ਲਿਆ।

ਇੰਜ ਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਕਾਸਿਮ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਦਿਆਲੂ ਰੋਇਆ ਰੱਖਿਆ, ਪਰ ਦੀਬਲ ਵਿਚ ਸ਼ਾਇਦ ਅਗਲੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਡਰਾਣ ਲਈ ਉਹਨੇ ਅੱਤ ਚੁੱਕ ਦਿੱਤੀ। ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਕਤਲਾਮ ਕੀਤਾ, ਜਿਹੜੇ ਜਿਹੜੇ ਬੰਦੇ ਨੇ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਉਹਦੀ ਧੋਣ ਲਾਹ ਦਿੱਤੀ। ਸਵਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਕਨੀਜ਼ਾਂ ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਗ਼ੁਲਾਮ ਬਣਾ ਲਤਾ ਤੇ ਪੂਰੇ ਦਾ ਪੂਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਲੁੱਟ ਲਿਆ। ਅਰਬ ਲੋਕ ਪੰਜਾਬੀ ਜੱਟਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਗ਼ੁਲਾਮ ਮੰਦੇ ਸਨ। ਇਥੋਂ ਅਰਬਾਂ ਨੇ ਐਨੇ ਕੋ ਜੱਟ ਫੜ ਕੇ ਗ਼ੁਲਾਮ ਬਣਾਏ ਕਿ ਇਰਾਕ ਵਿਚ ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਬਜ਼ਾਰ ਲੱਗ ਗਏ।

ਰਾਜਾ ਦਾਹਿਰ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਅਰਬਾਂ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਰਾਵੜ ਤੇ ਹੋਇਆ। ਪੰਜਾਬੀ ਅਰਬਾਂ ਨੂੰ ਸੱਟਾਂ ਤੇ ਸੱਟਾਂ ਲਾ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ੋ ਚਾਣਚੱਕ ਦਾਹਿਰ ਦਾ ਹਾਥੀ ਫੱਟੜ ਹੋ ਗਿਆ। ਰਾਜੇ ਨੇ ਛਾਲ ਮਾਰੀ ਤੇ ਇੱਕ ਘੋੜੇ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਫ਼ਿਰ ਲੜਨ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਪਰ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਰਾਜੇ ਦਾ ਹਾਥੀ ਫੱਟੜ ਵੇਖਿਆ ਤੇ ਉਹ ਸਮਝੇ ਬਈ ਸਾਡਾ ਰਾਜਾ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਏ, ਤੇ ਅਫ਼ਰਤਫ਼ਰੀ ਪੈ ਗਈ, ਜਿਹਦੇ ਵਿਚ ਅਰਬ ਜਿੱਤ ਗਏ। ਰਾਜੇ ਨੇ ਫ਼ਿਰ ਵੀ ਹਰ ਨਾ ਮੰਨੀ ਤੇ ਅਖ਼ੀਰਲੀ ਸਾਹ ਤੀਕਰ ਲੜਦਾ ਰਿਹਾ। ਰਾਜੇ ਦੀ ਰਾਣੀ ਮਲਿਕਾ ਰਾਣੀ ਬਾਈ ਤੇ ਹੋਰ ਪੰਦਰਾਂ ਹਜ਼ਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸਵਾਣੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਿਲੇ ਵਿਚ ਬੰਦ ਕਰ ਲਿਆ ਤੇ ਅਰਬਾਂ ਤੇ ਤੇਰਾਂ ਤੇ ਪੱਥਰਾਂ ਦਾ ਮੀਂਹ ਵਿਰਸਾ ਛੱਡਿਆ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਵੇਖਿਆ ਬਈ ਫ਼ੌਜ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ, ਤੇ ਅਰਬਾਂ ਦੀਆਂ ਕਨੀਜ਼ਾਂ ਬਣਨ ਦੇ ਬਜਾਏ ਸਭ ਨੇ ਰਲ ਕੇ ਆਪੋਂ ਸਾੜ ਲਿਆ। ਦਾਹਿਰ ਦੀ ਦੂਜੀ ਨਿੱਕੀ ਰਾਣੀ, ਰਾਣੀ ਲਾਡੀ ਨੇ ਅਲਬੱਤਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨਾ ਸਾੜਿਆ ਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਬਿਨ ਕਾਸਿਮ ਨੇ ਉਹਦੇ ਨਾਲ਼ ਵਿਆਹ ਕਰ ਲਿਆ।

ਅੱਗੇ ਮੁਲਤਾਨ ਵੀ ਅਰਬਾਂ ਕੋਲੋਂ ਲੜ ਕੇ ਫ਼ਤਿਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋ ਰਿਹਾ। ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ੌਜ ਐਨੀ ਕੋ ਬੇ ਜਿਗਰੀ ਨਾਲ਼ ਲੜ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਅਰਬਾਂ ਦੇ ਹਤੱਹਾਂ ਦੇ ਤੋਤੇ ਉੱਡ ਗਏ। ਉਹ ਤੇ ਫ਼ਿਰ ਇੱਕ ਗ਼ਦਾਰ ਨੇ ਅਰਬਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਜਾਣ ਆਲੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਖ਼ੁਫ਼ੀਆ ਚਸ਼ਮਾ ਵਿਖਾ ਦਿੱਤਾ, ਜੀਹਨੂੰ ਅਰਬਾਂ ਡੱਕ ਦਿੱਤਾ। ਪਾਣੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਪਿਆਸ ਨਾਲ਼ ਤੜਫ਼ ਤੜਫ਼ ਕੇ ਮਰਨ ਲੱਗ ਪਏ ਤੇ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਹਥਿਆਰ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੇ।

ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨੇ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਤੇ ਉਹਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਭੰਨਣ ਲਈ ਤਰੀਖ਼ ਇਸਰਾਂ ਲਿਕੱਹੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਹਰ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਲੁਕੋ ਲਈ ਤੇ ਹਰ ਭੈੜੀ ਗੱਲ ਹਜ਼ਾਰ ਗੁਣਾ ਵਧਾ ਕੇ ਲਿਕੱਹੀ। ਸਾਡੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਤਰੀਖ਼ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਉਸੇ ਦੌਰ ਦੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੋਂ ਲਿਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੇਂ। ਹਾਲਾਂਕੇ ਹਨ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਈ ਜਿਹੜੀਆਂ ਨਵੀਂਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖ ਰਹੇ ਨੇਂ, ਉਹਦੇ ਵਿਚ ਤਰੀਖ਼ ਦਾ ਕੁਝ ਹੋਰ ਈ ਰੰਗ ਏ। ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੀ ਗਵਾਰਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਜੇ ਅਸਾਂ ਆਪ ਆਪਣੀ ਤਰੀਖ਼ ਤੇ ਤਹਿਕੀਕ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਤੇ ਘ੍ਘੱਟੋਘਟ ਨਵੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਈ ਪੜ੍ਹ ਲਈਏ।

ਸੁਲਤਾਨ ਮਹਿਮੂਦ ਗ਼ਜ਼ਨਵੀ ਬਾਰੇ ਵੀ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਏ ਜਸਰਾਂ ਉਹ ਸੈਰ ਸਪਾਟਾ ਕਰਦਾ ਆਉਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਰਾਮ ਨਾਲ਼ ਮਾਰ ਮੋਰ ਕੇ ਟੁਰ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਗ਼ਜ਼ਨਵੀ ਇੱਕ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਜਰਨੈਲ ਸੀ ਤੇ ਉਹਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਮੁਖ਼ਤਲਿਫ਼ ਰਾਜਦ ਇੰਨੀਆਂ ਅਤੇ ਸਤਾਰਾਂ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ, ਤੇ ਹਰ ਹਮਲੇ ਵਿਚ ਉਹ ਜਿੱਤਿਆ। ਇਹਦੇ ਇਲਾਵਾ ਉਹਨੇ ਵਸਤੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਕਈ ਰਾਜਦ ਇੰਨੀਆਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਇੱਕ ਬਹੁੰ ਵੱਡੀ ਸਲਤਨਤ ਬਣਾ ਲਈ ਸੀ। ਪਰ ਏਸ ਵੱਡੇ ਜਰਨੈਲ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਰਿਆਦਾ ਕੀਤਾ। ਨ1008ਈ. ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਗ਼ਜ਼ਨਵੀ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਰਾਜੇ ਅਨੰਦ ਪਾਲ਼ ਨੇ ਉਹਦਾ ਜਮ ਕੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਐਨਾਂ ਕੋ ਫੁੰਡਿਆ ਕਿ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨੀ ਭ੍ਭੱਜਨ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਇਹ ਹੋਈ ਕਿ ਵਿਚਾਨ ਚੁੱਕ ਅਨੰਦ ਪਾਲ਼ ਦਾ ਹਾਥੀ ਬਦਕਿ ਕੇ ਭੱਜ ਗਿਆ। ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ੌਜ ਸਮਝੀ ਕਿ ਸਾਡਾ ਰਾਜਾ ਸਾਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਨੱਸ ਗਿਆ ਏ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਜੀ ਛੱਡ ਬੈਠੇ। ਏਸ ਯੁੱਧ ਦੀ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਏਨੀ ਕੋ ਕੂੜ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਦੋ ਦਿਨ ਤੀਕਰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਕਤਲਾਮ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।

ਇਹਦੇ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ 1024ਈ. ਵਿਚ ਗ਼ਜ਼ਨਵੀ ਸੋਮਨਾਥ ਦਾ ਮੰਦਰ ਲੁੱਟ ਕੇ ਲੈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਲੰਘਦੇ ਜਾਟਾਂ ਨੇ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਫ਼ੌਜ ਅਤੇ ਅੰਨ੍ਹੇ ਵਾ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਤੇ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਮਾਰ ਕੇ ਨੱਸਣ ਤੇ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਖ਼ੈਰ, ਅਗਲੇ ਵਰ੍ਹੇ ਗ਼ਜ਼ਨਵੀ ਵੱਡੀ ਫ਼ੌਜ ਨਾਲ਼ ਬਦਲਾ ਲੇਨ ਆਇਆ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਜੱਟਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਮਾਰ ਕੇ ਲਹੂ ਦੇ ਦਰਿਆ ਵਗਾ ਛੱਡੇ।

ਇਸ ਵੇਲੇ ਮੁਲਤਾਨ ਇੱਕ ਅਸਮਾ ਐਲੀ ਰਾਝਦਾਨੀ ਸੀ ਜਿਹੜੀ ਅੱਬਾਸੀ ਖ਼ਲੀਫ਼ਾ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਕਾਹਿਰਾ ਦੀ ਫ਼ਾਤਮੀ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ਤ ਨੂੰ ਮੰਦੀ ਸੀ। ਗ਼ਜ਼ਨਵੀ ਇਸਮਾਈਲੀਆਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਮੁਖ਼ਾਲਿਫ਼ ਸੀ। ਉਹਨੇ ਮੁਲਤਾਨ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਕੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਅਸਮਾ ਐਲੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਸੁੱਟਿਆ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬੇਸ਼ੁਮਾਰ ਮਸਜਿਦਾਂ ਵੀ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ।

1394ਈ. ਵਿਚ ਅਮੀਰ ਤੈਮੂਰ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਤੈਮੂਰ ਨੇ ਵਸਤੀ ਐਸ਼ੀਆ, ਰੂਸ, ਮਿਸਰ, ਸ਼ਾਮ, ਤੁਰਕੀ ਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦਾ ਵਸੀਅ ਇਲਾਕਾ ਫ਼ਤਿਹ ਕੀਤਾ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਤੈਮੂਰ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਉਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਲਤਾਨ ਫ਼ਤਿਹ ਕਰਨ ਵਿਚ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਲੱਗ ਗਏ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਵਾਸਤੇ ਤੈਮੂਰ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਤਬਾਹੀ ਕੀਤੀ ਤੇ ਇੱਕ ਲੱਖ ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ੁਲਾਮ ਬਣਾ ਲਏ। ਇਹਦੇ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿੱਲੀ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਤੈਮੂਰ ਨੂੰ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਲਹੂ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਆਲ਼ਾ ਨਹੀਂ, ਇਹ  ਪੰਜਾਬੀ ਜ਼ਰੂਰ ਜੰਗ ਦੇ ਦੁਰਾਨ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕਰ ਕੇ ਤੈਮੂਰ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੀ ਜਿਹੀ ਤਹੀ ਫੇਰ ਦੇਣਗੇ। ਏਸ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਕਰੀਬ ਅੱਪੜ ਕੇ ਤੈਮੂਰ ਨੇ ਇੱਕ ਲੱਖ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ੰਜ਼ੀਰਾਂ ਵਿਚ ਜਕੜੇ ਕਤਲ ਕਰਾ ਦਿੱਤਾ।

 ਪੰਜਾਬੀ ਕਦੀ ਵੀ ਅਰਾਮ ਨਾਲ਼ ਨਹੀਂ ਬੈਠੇ। ਹੁੰਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਇਹ ਏ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਹੂ ਵਗਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿਚ ਦੋ ਲਫ਼ਜ਼ੀ ਕਰ ਕੇ ਤਰੀਖ਼ ਦਾਨ ਅੱਗੇ ਟੁਰ ਜਾਂਦੇ ਨੇਂ ਜਸਰਾਂ ਕੁਝ ਮੁਖੀਆਂ ਦੇ ਮਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਏ। ਪੂਰੇ ਮੁਗ਼ਲ ਦੌਰ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਨਾਲ਼ ਲੜਦੇ ਰਹੇ। ਜਾਟਾਂ ਅਕਬਰ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿਚ ਡਾਹਢੀ ਵੱਡੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕੀਤੀ। ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੌਰ ਵਿਚ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕੀਤੀ ਜੀਹਨੂੰ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਵੱਡਾ ਜ਼ੋਰ ਮਾਰ ਕੇ ਦੱਬਿਆ, ਜਿਹਦੇ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਲਹੂ ਦੀਆਂ ਨਹਿਰਾਂ ਵਗ ਗਈਆਂ।

ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਕਦੀ ਵੀ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ। ਜਦੋਂ ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਤਸ਼ਾਹ ਫ਼ਰਖ਼ ਸਿਆਰ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿਚ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਫ਼ਿਰ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਤੇ 1715ਈ. ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਆਈਆਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਜੱਟਾਂ ਵੱਡਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ ਪਰ ਐਨੀ ਵੱਡੀ ਫ਼ੌਜ ਨਾਲ਼ ਕਿੰਨਾ ਕੋ ਲੜਦੇ, ਹਰ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਮਾਰਿਆ ਤੇ ਨਾਲ਼ ਈ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਅੱਗੇ ਕਦੀ ਵੀ ਸਿਰ ਨਾ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਵੀ ਦਿੱਤੀ। ਏਸ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਕਤਲਾਮ ਕੀਤਾ ਤੇ ਬੇਸ਼ੁਮਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਰ ਸਿੱਟੇ।

1761ਈ. ਵਿਚ ਮਰਹੱਟਿਆਂ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਪੁੱਤ ਦੀ ਤੀਜੀ ਜੰਗ ਜਿੱਤਣ ਭਾਰੋਂ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਦੀ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨੀ ਸਲਤਨਤ ਦਾ, ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਪੂਰੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ਡੰਕਾ ਪਿਆ ਵੱਜਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਉਹਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਅੱਤ ਚੁੱਕੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਅਫ਼ਗ਼ਾਨੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਖਤ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਉਹਦੀ ਜੰਗਲ਼ੀ ਫ਼ੌਜ ਹਤੱਹੋਂ ਲੁੱਟੇ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਉਹਦੇ ਹਰ ਹਮਲੇ ਤੇ ਉਹਦੇ ਨਾਲ਼ ਲੜਦੇ ਸਨ। ਅਬਦਾਲੀ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਸੀ ਤੇ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਦੀ ਫ਼ੌਜ, ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਖੀ ਸੀ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਲੜਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਏਸ ਲਈ ਹਰ ਵਾਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਆਪ ਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕਿ ਲੜਦੇ ਤੇ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰੱਤ ਨਾਲ਼ ਨਹੂਆ ਕੇ ਈ ਲੰਘਣ ਦਿੰਦੇ। 1761ਈ. ਵਿਚ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਫ਼ਿਰ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਲੜ ਪਏ, ਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨੀ ਜਰਨੈਲ ਦੇ ਹਤੱਹੇ ਨਾ ਚੜ੍ਹੇ। ਮਜਬੂਰਨ 1762ਈ. ਵਿਚ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਨੂੰ ਆਪ ਲਹੌਰ਌ ਆ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਲੜਨਾ ਪਿਆ। ਪਰ ਪੂਰਾ ਵਰ੍ਹਾ ਲੰਘਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅਬਦਾਲੀ, ਜੀਹਨੂੰ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਨੇ ਮਰਹੱਟਿਆਂ ਨਾਲ਼ ਲੜਨ ਲਈ ਸੱਦਿਆ ਸੀ, ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਨਾ ਹਰਾ ਸਕਿਆ ਤੇ ਵਾਪਸ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਮੁੜ ਗਿਆ।

ਜਦੋਂ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗੁਜਰਾਨਵਾ ਲਵੀ ਜਰਨੈਲ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੂੰ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਫ਼ਤਿਹ ਕਰਨ ਘੱਲਿਆ ਤੇ ਕਮਾਲ ਈ ਹੋ ਗਿਆ। ਪੰਜਾਬੀ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਐਨੀ ਸੀ ਕਿ ਪਠਾਣ ਲੜੇ ਬਣਾ ਈ ਭੱਜ ਗਏ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਤਲਵਾਰ ਦਾ ਇਹ ਹਾਲ ਸੀ ਕਿ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਡਰਾ ਨਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਕਿ ਪੱਤਰ ਸੌਂ ਜਾ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਹਰਿਆ ਆ ਜਾਵੇਗਾ

ਜਦੋਂ 1841ਈ. ਵਿਚ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਮਰਿਆ ਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਹਰ ਯਾਨੀ ਨਾ ਹੋਈ ਕਿਊ ਨਿੱਜੇ ਉਹ ਬਿਮਾਰ ਸੀ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਨਾਜ਼ਿਓਂ ਆਂਦਾ ਉਹਦਾ ਪੁੱਤਰ ਨੌ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਛੱਤ ਡਿੱਗਣ ਭਾਰੋਂ ਮਰ ਗਿਆ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਝਦਾਨੀ ਵਾਹੋ ਰੌਲ਼ੀ ਹੋ ਗਈ। ਇਹੋ ਵਜ੍ਹਾ ਸੀ ਕਿ ਦਸੰਬਰ 1845ਈ. ਦੀ ਜੰਗ ਪੰਜਾਬੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋ ਹਰ ਗਏ। ਇੰਜ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਏਨਾ ਕੋ ਫੁੰਡਿਆ ਕਿ ਇਹ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਖ਼ੂਨੀ ਜੰਗ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਜਿਹਦੇ ਵਿਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਫ਼ੌਜ ਅੰਨ੍ਹੇ ਵਾ ਈ ਮਾਰੀ ਗਈ।

ਤਰੀਖ਼ ਨੂੰ ਦਿਮਾਗ਼ ਖੋਲ ਕੇ ਫਰੋਲਣ ਲਗਏ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਰੰਗ ਬਦਲਦੇ ਜਾਂਦੇ ਨੇਂ। ਸਾਡੇ ਪੁਰਖਾਂ ਦੀਆਂ ਰੂਹਾਂ ਵੈਣ ਪਾਂਦੀਆਂ ਦੱਸਦਿਆਂ ਨੇਂ ਕਿ ਇਸੀ ਕਿਆ ਸਾਂ ਤੇ ਤੁਸੀ ਸਾਨੂੰ ਕਿਆ ਬਣਾ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਓ। ਹੁਣ ਕਿਆ ਕਹੀਏ ਕਿ ਕਿਓਂ ਪੰਜਾਬੀ ਕਦੀ ਲੜਦਾ ਨਹੀਂ? ਕਿੰਨਾ ਕੋ ਬਗ਼ੈਰ ਤ ਏ? ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨੇ ਬਾਹਰੋਂ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਕਿਵੇਂ ਸਿਰ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਕਿਉਂ ਆਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮਾਈ ਬਾਪ ਮੰਨ ਕੇ ਜੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਸ਼ੁਰੂ੍ਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ?